پرتوی از سیره و سیمای محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم)

حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم)، فرزند عبداللّه بن عبدالمطّلب بن هاشم بن عبدمناف، در مکه به دنیا آمد. پیش از ولادت، پدرش عبداللّه درگذشته بود. محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) شش سال داشت که مادرش آمنه را نیز از دست داد. او تا هشت سالگی زیر سرپرستی جدّش عبدالمطّلب بود و پس از مرگ جدّش در خانه عمویش ابوطالب سُکنی گزید. رفتار و کردار او در خانه ابوطالب، نظر همگان را به سوی خود جلب کرد و دیری نگذشت که مهرش در دلها جای گرفت. او بر خلافِ کودکانِ همسالش که موهایی ژولیده و چشمانی آلوده داشتند، مانند بزرگسالان موهایش را مرتّب می کرد و سر و صورتِ خود را تمیز نگه می داشت. او به چیزهای خوراکی هرگز حریص

اشاره

قالَ رَسُولُ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم):

1 فضیلت دانش طلبی

مَنْ سَلَک طَریقًا یطْلُبُ فیهِ عِلْمًا سَلَک اللّهُ بِهِ طَریقًا إِلَی الْجَنَّهِ … وَ فَضْلُ الْعالِمِ عَلَی الْعابِدِ کفَضْلِ الْقَمَرِ عَلی سائِرِ النُّجُومِ لَیلَهَ الْبَدْرِ.

هر که راهی رود که در آن دانشی جوید، خداوند او را به راهی که به سوی بهشت است ببرد، و برتری عالِم بر عابد، مانند برتری ماه در شب چهارده، بر دیگر ستارگان است.

2 دین یابی ایرانیان

لَوْ کانَ الدِّینُ عِنْدَ الثُّرَیا لَذَهَبَ بِهِ رَجُلٌ مِنْ فارْسَ أَوْ قَالَ مِنْ أَبْناءِ فارْسَ حَتّی یتَناوَلَهُ.

اگر دین به ستاره ثریا رسد، هر آینه مردی از سرزمین پارس یا این که فرموده از فرزندان فارس به آن دست خواهند یازید.

3 ایمان خواهی ایرانیان

إِذا نَزَلَتْ عَلَیهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) سُورَهُ الْجُمُعَهِ، فَلَمّا قَرَأَ: وَ آخَرینَ مِنْهُمْ لَمّا یلْحَقُوا بِهِمْ.

قَالَ رَجُلٌ مَنْ هؤُلاءِ یا رَسُولَ اللّهِ؟ فَلَمْ یراجِعْهُ النّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم)، حَتّی سَأَلَهُ مَرَّهً أَوْ مَرَّتَینِ أَوْ ثَلاثًا.

قالَ وَ فینا سَلْمانُ الفارْسی قالَ فَوَضَعَ النَّبِی یدَهُ عَلی سَلْمانَ ثُمَّ قالَ:

لَوْ کانَ الاِْیمانُ عِنْدَ الثُّرَیا لَنالَهُ رِجالٌ مِنْ هؤُلاءِ.

وقتی که سوره جمعه بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل گردید و آن حضرت آیه وَ آخَرینَ مِنْهُمْ لَمّا یلْحَقُوا بِهِمْ را خواند.

مردی گفت: ای پیامبر خدا! مراد این آیه چه کسانی است؟ رسول خدا به او چیزی نگفت تا این که آن شخص یک بار، دوبار، یا سه بار سؤال کرد.

راوی می گوید: سلمان فارسی در میان ما بود که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) دستش را روی دوش او نهاد، سپس فرمود: اگر ایمان به ستاره ثریا برسد، هر آینه مردانی از سرزمین این مرد به آن دست خواهند یافت.

4 مشمولان شفاعت

أَرْبَعَهٌ أَنَا الشَّفیعُ لَهُمْ یوْمَ القِیمَهِ: 1 مُعینُ أَهْلِ بَیتی.

2 وَ الْقاضی لَهُمْ حَوائِجَهُمْ عِنْدَ مَا اضْطُرُّوا إِلَیهِ.

3 وَ الُْمحِبُّ لَهُمْ بِقَلْبِهِ وَ لِسانِهِ.

4 وَ الدّافِعُ عَنْهُمْ بِیدِهِ.

چهار دستهاند که من، روز قیامت، شفیع آنها هستم: 1 یاری دهنده اهل بیتم، 2 برآورنده حاجات اهل بیتم به هنگام اضطرار و ناچاری، 3 دوستدار اهل بیتم به قلب و زبان، 4 و دفاع کننده از اهل بیتم با دست و عمل.

5 ملاک پذیرش اعمال

لا یقْبَلُ قَوْلٌ إِلاّ بِعَمَل وَ لا یقْبَلُ قَوْلٌ وَ لا عَمَلٌ إِلاّ بِنِیه وَ لا یقْبَلُ قَوْلٌ وَ لا عَمَلٌ وَ لا نِیهٌ إِلاّ بِإِصابَهِ السُّنَّهِ.

نزد خداوند سخنی پذیرفته نمی شود، مگر آن که همراه با عمل باشد، و سخن و عملی پذیرفته نمیشود، مگر آن که همراه با نیت خالص باشد، و سخن و عمل و نیتی پذیرفته نمیشود، مگر آن که مطابق سنّت باشد.

6 صفات بهشتی

أَلا أُخْبِرُکمْ بِمَنْ تَحْرُمُ عَلَیهِ النّارُ غَدًا؟ قیلَ بَلی یا رَسُولَ اللّهِ.

فَقالَ: أَلْهَینُ الْقَریبُ اللَّینُ السَّهْلُ.

آیا کسی را که فردای قیامت، آتش بر او حرام است به شما معرّفی نکنم؟ گفتند: آری، ای پیامبر خدا.

فرمود: کسی که متین، خونگرم، نرمخو و آسانگیر باشد.

7 نشانه های ستمکار

عَلامَهُ الظّالِم أَرْبَعَهٌ: یظْلِمُ مَنْ فَوْقَهُ بِالْمَعْصِیهِ، وَ یمْلِک مَنْ دُونَهُ بِالْغَلَبَهِ، وَ یبْغِضُ الْحَقَّ وَ یظْهِرُ الظُّلْمَ.

نشانه ظالم چهار چیز است:

1 با نافرمانی به مافوقش ستم می کند،

2 به زیردستش با غلبه فرمانروایی می کند،

3 حقّ را دشمن می دارد،

4 و ستم را آشکار می کند.

8 شعبه های علوم دین

إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلاثَهٌ: آیهٌ مُحْکمَهٌ أَوْ فَریضَهٌ عادِلَهٌ أَوْ سُنَّهٌ قائِمَهٌ وَ ما خَلاهُنَّ فَهُوَ فَضْلٌ.

همانا علم دین سه چیز است، و غیر از اینها فضل است: 1 آیه محکمه (که منظور از آن علم اصول عقائد است)، 2 فریضه عادله (که منظور از آن علم اخلاق است)، 3 و سنّت قائمه (که منظور از آن علم احکام شریعت است).

9 فتوای نااهل

مَنْ أَفْتی النّاسَ بِغَیرِ عِلْم … فَقَدْ هَلَک وَ أَهْلَک.

کسی که بدون صلاحیت علمی برای مردم فتوا دهد، خود را هلاک ساخته و دیگران را نیز به هلاکت انداخته است.

10 روزه واقعی

أَلصّائِمُ فی عِبادَه وَ إِنْ کانَ فی فِراشِهِ ما لَمْ یغْتَبْ مُسْلِمًا.

روزهدار مادامی که غیبت مسلمانی را نکرده باشد همواره در عبادت است، اگر چه در رختخواب خود باشد.

11 فضیلت رمضان

شَهْرُ رَمضانَ شَهْرُ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ شَهْرٌ یضاعَفُ فیهِ الْحَسَناتُ وَ یمْحُو فیهِ السَّیئاتُ وَ هُوَ شَهْرُ الْبَرَکهِ وَ هُوَ شَهْرُ الاِْنابَهِ وَ هُوَ شَهْرُ التَّوبَهِ وَ هُوَ شَهْرُ الْمَغْفِرَهِ وَ هُوَ شَهْرُ الْعِتْقِ مِنَ النّارِ وَ الْفَوْزِ بِالْجَنَّهِ.

أَلا فَاجْتَنِبُوا فیهِ کلَّ حَرام وَ أَکثِرُوا فیهِ مِنْ تِلاوَهِ الْقُرآنِ …

ماه رمضان، ماه خداوند عزیز و جلیل است، و آن ماهی است که در آن نیکیها دوچندان و بدیها محو می شود، ماه برکت و ماه بازگشت به خدا و توبه از گناه و ماه آمرزش و ماه آزادی از آتش دوزخ و کامیابی به بهشت است.

آگاه باشید! در آن ماه از هر حرامی بپرهیزید و قرآن را زیاد بخوانید.

12 نشانه های شکیبا

عَلامَهُ الصّابِرِ فی ثَلاث: أَوَّلُها أَنْ لا یکسَلَ، و الثّانِیهُ أَنْ لا یضْجَرَ، وَ الثّالِثَهُ أَنْ لا یشْکوَ مِنْ رَبِّهِ عَزَّوَجَلَّ.

لاَِنَّهُ إِذا کسِلَ فَقَدْ ضَیعَ الْحَقَّ، وَ إِذا ضَجِرَ لَمْ یؤَدِّ الشُّکرَ، وَ إِذا شَکی مِنْ رَبِّهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَدْ عَصاهُ.

علامت صابر در سه چیز است:

اوّل: آن که کسل نشود،

دوّم: آن که آزرده خاطر نگردد،

سوّم: آن که از خداوند عزّوجلّ شکوه نکند، زیرا وقتی که کسل شود، حقّ را ضایع می کند، و چون آزرده خاطر گردد شکر را به جا نمی آورد، و چون از پروردگارش شکایت کند در واقع او را نافرمانی نموده است.

13 بدترین جهنّمی

إِنَّ أَهْلَ النّارِ لَیتَأَذُّونَ مِنْ ریحِ الْعالِمِ التّارِک لِعِلْمِهِ وَ إِنَّ أَشَدَّ أَهْلِ النّارِ نِدامَهً وَ حَسْرَهً رَجُلٌ دَعا عَبْدًا إِلَی اللّهِ فَاسْتَجابَ لَهُ وَ قَبِلَ مِنْهُ فَأَطاعَ اللّهَ فَأَدْخَلَهُ اللّهُ الْجَنَّهَ وَ أَدْخَلَ الدّاعِی النّارَ بِتَرْکهِ عِلْمَهُ.

همانا اهل جهنّم از بوی گند عالمی که به علمش عمل نکرده رنج می برند، و از اهل دوزخ پشیمانی و حسرت آن کس سختتر است که در دنیا بندهای را به سوی خدا خوانده و او پذیرفته و خدا را اطاعت کرده و خداوند او را به بهشت درآورده، ولی خودِ دعوت کننده را به سبب عمل نکردن به علمش به دوزخ انداخته است.

14 عالمان دنیا طلب

أَوْحَی اللّهُ إِلی داوُدَ (علیه السلام) لا تَجْعَلْ بَینی وَ بَینَک عالِمًا مَفْتُونًا بِالدُّنْیا فَیصُدَّک عَنْ طَریقِ مَحَبَّتی فَإِنَّ أُولئِک قُطّاعُ طَریقِ عِبادِی الْمُریدینَ، إِنَّ أَدْنی ما أَنَا صانِعٌ بِهِمْ أَنْ أَنْزَعَ حَلاوَهَ مُناجاتی عَنْ قُلوبِهِمْ.

خداوند به داود (علیه السلام) وحی فرمود که: میان من و خودت، عالِم فریفته دنیا را واسطه قرار مده که تو را از راه دوستی ام بگرداند، زیرا که آنان، راهزنانِ بندگانِ جویای منند، همانا کمتر کاری که با ایشان کنم این است که شیرینی مناجاتم را از دلشان بر کنم.

15 نتیجه یقین

لَوْ کنْتُم تُوقِنُونَ بِخَیرِ الاْخِرَهِ وَ شَرِّها کما تُوقِنُونَ بِالدُّنیا لاَثَرْتُمْ طَلَبَ الآخِرَهِ.

اگر شما مردم یقین به خیر و شرّ آخرت می داشتید، همان طور که یقین به دنیا دارید، البته در آن صورت، آخرت را انتخاب می کردید.

16 نخستین پرسشهای قیامت

لا تَزُولُ قَدَمَا الْعَبْدِ یوْمَ القِیمَهِ حَتّی یسْأَلَ عَنْ أَرْبَع: عَنْ عُمْرِهِ فیما أَفْناهُ، وَ عَنْ شَبابِهِ فیما أَبْلاهُ، وَ عَنْ عِلْمِهِ کیفَ عَمِلَ بِهِ، وَ عَنْ مالِهِ مِنْ أَینَ اکتَسَبَهُ وَ فیما أَنْفَقَهُ، وَ عَنْ حُبِّنا أَهْلَ الْبَیتِ.

هیچ بنده ای در روز قیامت قدم از قدم بر نمی دارد، تا از این چهار چیز از او پرسیده شود:

1 از عمرش که در چه راهی آن را فانی نموده،

2 و از جوانی اش که در چه کاری فرسوده اش ساخته،

3 و از مالش که از کجا به دست آورده و در چه راهی صرف نموده،

4 و از دوستی ما اهل بیت.

17 محکم کاری

وَ لکنَّ اللّهَ یحِبُّ عَبْدًا إِذا عَمِلَ عَمَلاً أَحْکمَهُ.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) وقتی که با دقّت قبر سعد بن معاذ را پوشاند فرمود: میدانم که قبر سرانجام فرو می ریزد و نظم آن بهم میخورد، ولی خداوند بنده ای را دوست می دارد که چون به کاری پردازد، آن را محکم و استوار انجام دهد.

18 مرگ، بیداری بزرگ

أَلنّاسُ نِیامٌ إِذا ماتُوا انْتَبَهُوا.

مردم در خواباند وقتی که بمیرند، بیدار میشوند.

19 ثواب اعمال کارساز

سَبْعَهُ أَسْباب یکسَبُ لِلْعَبْدِ ثَوابُها بَعْدَ وَفاتِهِ: رَجُلٌ غَرَسَ نَخْلاً أَوْ حَفَرَ بِئْرًا أَوْ أَجْری نَهْرًاأَوْ بَنی مَسْجِدًا أَوْ کتَبَ مُصْحَفًا أَوْ وَرَّثَ عِلْمًاأَوْ خَلَّفَ وَلَدًا صالِحًا یسْتَغْفِرُ لَهُ بَعْدَ وَفاتِهِ.

هفت چیز است که اگر کسی یکی از آنها را انجام داده باشد، پس از مرگش پاداش آن هفت چیز به او می رسد:

1 کسی که نخلی را نشانده باشد (درخت مثمری را غرس کرده باشد)،

2 یا چاهی را کنده باشد،

3 یا نهری را جاری ساخته باشد،

4 یا مسجدی را بنا نموده باشد،

5 یا قرآنی را نوشته باشد،

6 یا علمی را از خود بر جای نهاده باشد،

7 یا فرزند صالحی را باقی گذاشته باشد که برای او استغفار نماید.

20 سعادتمندان

طُوبی لِمَنْ مَنَعَهُ عَیبُهُ عَنْ عُیوبِ الْمُؤْمِنینَ مِنْ إِخْوانِهِ طُوبی لِمَنْ أَنْفَقَ الْقَصْدَ وَ بَذَلَ الفَضْلَ وَ أَمْسَک قَولَهُ عَنِ الفُضُولِ وَ قَبیحِ الْفِعْلِ.

خوشا به حال کسی که عیبش او را از عیوب برادران مؤمنش باز دارد، خوشا به حال کسی که در خرج کردن میانه روی کند و زیاده از خرج را ببخشد و از سخنانِ زائد و زشت خودداری ورزد.

21 دوستی آل محمّد

مَنْ ماتَ عَلی حُبِّ آلِ مُحَمَّد ماتَ شَهیدًا.

أَلا وَ مَنْ ماتَ عَلی حُبِّ آلِ مُحَمَّد ماتَ مَغْفُورًا لَهُ.

أَلا وَ مَنْ ماتَ عَلی حُبِّ آلِ مُحَمَّد ماتَ تائِبًا.

أَلا و من ماتَ عَلی حُبِّ آلِ مُحَمَّد ماتَ مُؤْمِنًا مُسْتَکمِلَ الإِیمانِ.

أَلا وَ مَنْ ماتَ عَلی بُغْضِ آلِ مُحَمَّد جاءَ یوْمَ الْقِیمَهِ مَکتُوبٌ بَینَ عَینَیهِ مَأْیوسٌ مِنْ رَحْمَهِ اللّهِ.

أَلا وَ مَنْ ماتَ عَلی بُغْضِ آلِ مُحَمَّد لَمْ یشُمَّ رائِحَهَ الْجَنَّهِ.

کسی که با دوستی آل محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بمیرد، شهید مرده است.

آگاه باشید کسی که با دوستی آل محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بمیرد، آمرزیده مرده است.

آگاه باشید کسی که با دوستی آل محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بمیرد، توبهکار مرده است.

آگاه باشید کسی که با دوستی آل محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بمیرد، باایمان کامل مرده است.

آگاه باشید کسی که با دشمنی آل محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بمیرد، در حالی به صحرای قیامت می آید که بر پیشانیاش نوشته شده: ناامید از رحمت خدا.

آگاه باشید کسی که با دشمنی آل محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بمیرد، بوی بهشت به وی نمیرسد.

22 سزای زن و مرد همسر آزار

أَیمَا امْرَأَه أَذَتْ زَوْجَها بِلِسانِها لَمْ یقْبَلِ اللّهُ مِنْها صَرْفًا وَ لا عَدْلاً وَ لا حَسَنَهً مِنْ عَمَلِها حَتّی تُرْضِیهُ وَ إِنْ صامَتْ نَهارَها وَ قامَتْ لَیلَها وَ کانَتْ أَوَّلَ مَنْ یرِدُ النّارَ وَ کذلِک الرَّجُلُ إِذا کانَ لَها ظالِمًا.

هر زنی که شوهر خود را با زبان بیازارد، خداوند هیچ جبران و عوض و نیکی از کارش را نمیپذیرد تا او را راضی کند، اگرچه روزش را روزه

24 نخستین رسیدگی در قیامت

أَوَّلُ ما یقْضی یوْمَ القِیمَهِ الدِّماءُ.

اوّلین کاری که در روز قیامت به آن رسیدگی می شود، خونهای به ناحقّ ریخته شده است.

29 دوستی اهل بیت

مَنْ سَرَّهُ أَنْ یحْیی حَیاتی وَ یمُوتَ مَماتی وَ یسْکنَ جَنَّهَ عَدْن غَرَسَها رَبّی فَلْیوالِ عَلِیا مِنْ بَعْدی وَلْیوالِ وَلِیهُ وَلْیقْتَدِ بِالاَْئِمَّهِ مِنْبَعْدی فَإِنَّهُمْ عِتْرَتی وَ خُلِقُوا مِنْ طینَتی رُزِقُوا فَهْمًا وَ عِلْمًا وَ وَیلٌ لِلْمُکذِّبینَ بِفَضْلِهِمْ مِنْ أُمَّتی الْقاطِعینَ فیهمْ صِلَتی لا أَنَا لَهُمُ اللّهُ شَفاعَتی.

هر کس دوست داشته باشد که چون من زندگی کند و چون من بمیرد و در باغ بهشتی که پروردگارم پرورده جای بگیرد، باید بعد از من علی را و دوست او را دوست بدارد و به پیشوایان بعد از من اقتدا کند که آنان عترت من هستند و از طینتم آفریده شده اند و از درک و دانش برخوردار گردیده اند، و وای بر آن گروه از امّت من که برتری آنان را انکار کنند و پیوندشان را با من قطع نمایند که خداوند شفاعت مرا شامل حال آنان نخواهد کرد.

آموزش دیگران

فاطمه زهرا (علیها السلام) با بیان احکام و معارف اسلام، زنان را به وظایفشان آشنا می ساخت.

فضّه خدمتگزار فاطمه (علیها السلام)، که از شاگردان و پرورش یافتگان مکتب اوست در مدّت بیست سال جز با آیات قرآن سخنی نگفت و هر گاه قصد بیان مطلبی را داشت با آیه ای متناسب از قرآن، منظور خویش را بیان می کرد.

فاطمه (علیها السلام) نه تنها از فراگرفتن دانش خسته نمیشد، بلکه در یاد دادن مسائل دین به دیگران از حوصله و پشتکار فراوانی برخوردار بود.

روزی زنی نزد او آمد و گفت: مادری پیر دارم که در مورد نماز خود اشتباهی کرده و مرا فرستاده تا از شما مسألهای بپرسم.

زهرا (علیها السلام) سؤال او را پاسخ فرمود.

زن برای بار دوم و سوم آمد و مسأله پرسید و پاسخ شنید، این کار تا ده بار تکرار شد و هر بار آن بانوی بزرگوار، سؤال وی را پاسخ فرمود.

زن از رفت و آمدهای پی در پی شرمگین شد و گفت: دیگر شما را به زحمت نمی اندازم.

فاطمه (علیها السلام) فرمود: باز هم بیا و سؤالهایت را بپرس، تو هر قدر سؤال کنی من ناراحت نمی شوم، زیرا از پدرم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمود: روز قیامت علمای پیرو ما محشور میشوند و به آنها به اندازه دانششان خلعتهای گرانبها عطا میگردد و اندازه پاداش به نسبت میزان تلاشی

گردن بند با برکت

روزی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در مسجد نشسته بود و اصحاب به دورش حلقه زده بودند.

پیر مردی با لباسهای ژولیده و حالتی رقّت بار از راه رسید، ضعف و پیری توان را از او ربوده بود، پیامبر به سویش رفت و جویای حالش شد.

آن مرد پاسخ داد: ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، فقیری پریشان حالم، گرسنه ام مرا طعام ده، برهنه هستم مرا بپوشان، بینوایم گرهی از کارم بگشا.

پیامبر فرمود: اکنون چیزی ندارم ولی «راهنمای خیر چون انجام دهنده آن است.» سپس او را به منزل فاطمه (علیها السلام) راهنمایی کرد.

پیرمرد فاصله کوتاه مسجد و خانه فاطمه (علیها السلام) را طی کرد و دردش را برای او گفت.

زهرا (علیها السلام) فرمود: ما نیز اکنون در خانه چیزی نداریم، سپس گردن بندی را که دختر حمزه بن عبدالمطّلب به او هدیه کرده بود از گردن باز کرد و به پیرمرد فقیر داد و فرمود: این را بفروش ان شاءالله به خواسته ات برسی.

مرد بینوا گردن بند را گرفت و به مسجد آمد.

پیامبر همچنان در میان اصحاب نشسته بود.

عرض کرد: ای پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، فاطمه (علیها السلام) این گردن بند را به من احسان نمود تا آن را بفروشم و به مصرف نیازمندی ام

چهل حدیث

7 نزدیکترین اوقات زن به خدا

عَنْ فاطِمَهَ الزَّهْراءِ (علیها السلام) قالَتْ: سَأَلَ رَسُولُ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَصْحابَهُ عَنِ الْمَرْأَهِ ماهِی؟ قالُوا: عَوْرَهٌ، قالَ: فَمَتی تَکونُ أَدْنی مِنْ رَبِّها؟ فَلَمْ یدْرُوا.

فَلَمّا سَمِعَتْ فاطِمَهُ (علیها السلام) ذلِک قالَتْ: أَدْنی ما تَکونُ مِنْ رَبِّها أَنْ تَلْزَمَ قَعْرَ بَیتِها.

فَقالَ رَسُولُ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): إِنَّ فاطِمَهَ بَضْعَهٌ مِنّی.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از اصحابش پرسید: زن چیست؟ گفتند: زن ناموس است.

فرمود: زن چه موقع به خدایش نزدیکتر است؟ اصحاب نتوانستند جواب گویند.

چون این سخن به گوش فاطمه (علیها السلام) رسید، فرمود: نزدیکترین اوقات زن به خدای خود هنگامی است که در کنج خانه خود باشد.

پس از این جواب، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: حقّا که فاطمه پاره تن من است.

13 ثواب انگشتر عقیق

عَنْ فاطِمَهَ الزَّهْراءِ (علیها السلام) قالَتْ: قالَ رَسُولُ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): مَنْ تَخَتَّمَ بِالْعَقیقِ لَمْ یزَلْ یری خَیرًا.

کسی که انگشتر عقیق به دست کند، همیشه خیر میبیند.

40 بخشی از خطبه زهرا (علیها السلام)

قالَتْ فاطِمَهُ الزَّهراءُ (علیها السلام) فی خُطْبَتِهَا المَعْرُوفَهُ: حضرت زهرا (علیها السلام) در آن سخنرانی معروفش در مسجد فرمود:

جَعَلَ اللّهُ الاِْیمانَ تَطْهیرًا لَکمْ مِنَ الشِّرْک

خداوند ایمان را برای تطهیر شما از شرک قرار داد،

وَ الصَّلاهَ تَنْزیهًا لَکمْ مِنَ الْکبْرِو نماز را برای پاک شدن شما از تکبّر،

وَ الزَّکاهَ تَزْکیهً لِلنَّفْسِ وَ نِماءً فِی الرِّزْقِو زکات را برای پاک کردن جان و افزونی رزقتان،

وَ الصِّیامَ تَثْبیتًا لِلاِْخْلاصِ و روزه را برای تثبیت اخلاص،

وَ الْحَجَّ تَشْییدًا لِلدّینِ و حجّ را برای قوّت بخشیدن دین،

وَ الْعَدْلَ تَنْسیفاً لِلْقُلُوبِ و عدل را برای پیراستن دلها،

وَ إِطاعَتَنا نِظامًا لِلْمِلَّهِ و اطاعت ما را برای نظم یافتن ملّت،

وَ إِمامَتَنا أَمانًا لِلْفُرْقَهِ و امامت ما را برای در امان ماندن از تفرقه،

وَ الْجِهادَ عِزًّا لِلاِْسْلامِ و جهاد را برای عزّت اسلام،

وَ الصَّبْرَ مَعُونَهً عَلی اسْتیجابِ الاَْجْرِ و صبر را برای کمک در استحقاق مزد،

وَ الاَْمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَهً لِلْعامَّهِ و امر به معروف را برای مصلحت و منافع همگانی،

وَ بِرَّ الْوالِدَینِ وِقایهً مِنَ السُّخْطِ و نیکی کردن به پدر و

پرتوی از سیره و سیمای امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، چهارمین پسر ابوطالب، در حدود سی سال پس از واقعه فیل و بیست و سه سال پیش از هجرت در مکه معظّمه، از مادری بزرگوار و با شخصیت، به نام فاطمه، دختر اسد بن هشام بن عبدمناف، روز جمعه سیزده رجب در کعبه به دنیا آمد.

علی (علیه السلام) تا شش سالگی در خانه پدرش ابوطالب بود.

در این تاریخ که سنّ رسول خدا (صلی الله علیه و آله

اشاره

قالَ أَمیرُالمُؤْمِنینَ عَلِی بْنُ أَبیطالب (علیه السلام):

1 خیر پنهانی و کتمان گرفتاری

مِنْ کنُوزِ الْجَنَّهِ الْبِرُّ وَ إِخْفاءُ الْعَمَلِ وَ الصَّبْرُ عَلَی الرَّزایا وَ کتْمانُ الْمَصائِبِ.

از گنجهای بهشت؛ نیکی کردن و پنهان نمودن کار[نیک]و صبر بر مصیبتها و نهان کردن گرفتاریها (یعنی عدم شکایت از آنها) است.

2 ویژگیهای زاهد

أَلزّاهِدُ فِی الدُّنْیا مَنْ لَمْ یغْلِبِ الْحَرامُ صَبْرَهُ، وَ لَمْ یشْغَلِ الْحَلالُ شُکرَهُ.

زاهد در دنیا کسی است که حرام بر صبرش غلبه نکند، و حلال از شکرش باز ندارد.

3 تعادل در جذب و طرد افراد

أَحْبِبْ حَبیبَک هَوْنًا ما عَسی أَنْ یعْصِیک یوْمًا ما.

وَ أَبْغِضْ بَغیضَک هَوْنًا ما عَسی أَنْ یکونَ حَبیبَک یوْمًا ما.

با دوستت آرام بیا، بسا که روزی دشمنت شود، و با دشمنت آرام بیا، بسا که روزی دوستت شود.

4 بهای هر کس

قیمَهُ کلِّ امْرِء ما یحْسِنُ.

ارزش هر کسی آن چیزی است که نیکو انجام دهد.

(مرد را آن بهاست که در دیده اش زیباست.

نهجالبلاغه شهیدی، ص 373)

5 فقیه کامل

اَلا أُخْبِرُکمْ بِالْفَقیهِ حَقَّ الْفَقیهِ؟ مَنْ لَمْ یرَخِّصِ النّاسَ فی مَعاصِی اللّهِ وَ لَمْ یقَنِّطْهُمْ مِنْ رَحْمَهِ اللّهِ وَ لَمْ یؤْمِنْهُمْ مِنْ مَکرِ اللّهِ وَ لَمْ یدَعِ القُرآنَ رَغْبَهً عَنْهُ إِلی ما سِواهُ، وَ لا خَیرَ فی عِبادَه لَیسَ فیها تَفَقُّهٌ.

وَ لاخَیرَ فی عِلْم لَیسَ فیهِ تَفَکرٌ.

وَ لا خَیرَ فی قِراءَه لَیسَ فیها تَدَبُّرٌ.

آیا شما را از فقیه کامل، خبر ندهم؟ آن که به مردم اجازه نافرمانی خدا را ندهد، و آنها را از رحمت خدا نومید نسازد، و از مکر خدایشان آسوده نکند، و از قرآن رو به چیز دیگر نکند، و خیری در عبادت بدون تفقّه نیست، و خیری در علم بدون تفکر نیست، و خیری در قرآن خواندن بدون تدبّر نیست.

6 خطرات آرزوی طولانی و هوای نفس

إِنَّما أَخْشی عَلَیکمْ إِثْنَینِ: طُولَ الاَْمَلِ وَ اتِّباعَ الْهَوی، أَمّا طُولُ الاَْمَلِ فَینْسِی الاْخِرَهَ وَ أَمّا إِتِّباعُ الْهَوی فَإِنَّهُ یصُدُّ عَنِ الْحَقِّ.

همانا بر شما از دو چیز میترسم: درازی آرزو و پیروی هوای نفس.

امّا درازی آرزو سبب فراموشی آخرت شود، و امّا پیروی از هوای نفس، آدمی را از حقّ باز دارد.

7 مرز دوستی

لاَ تَتَّخِذَنَّ عَدُوَّ صَدیقِک صَدیقًا فَتَعْدی صَدیقَک.

با دشمنِ دوستت دوست مشو که[با این کار] با دوستت دشمنی می کنی.

8 اقسام صبر

أَلصَّبْرُ ثَلاثَهٌ: أَلصَّبْرُ عَلَی الْمُصیبَهِ، وَ الصَّبْرُ عَلَیالطّاعَهِ، وَ الصَّبْرُ عَلَی الْمَعْصِیهِ.

صبر بر سه گونه است: صبر بر مصیبت، و صبر بر اطاعت، و صبر بر[ترک]معصیت.

9 تنگدستی مقدَّر

مَنْ ضُیقَ عَلَیهِ فی ذاتِ یدِهِ، فَلَمْ یظُنَّ أَنَّ ذلِک حُسْنُ نَظَر مِنَ اللّهِ لَهُ فَقَدْ ضَیعَ مَأْمُولاً.

وَ مَنْ وُسِّعَ عَلَیهِ فی ذاتِ یدِهِ فَلَمْ یظُنَّ أَنَّ ذلِک اسْتِدْراجٌ مِنَ اللّهِ فَقَدْ أَمِنَ مَخُوفًا.

هر که تنگدست شد و نپنداشت که این از لطف خدا به اوست، یک آرزو را ضایع کرده و هر که وسعت در مال یافت و نپنداشت که این یک غافلگیری از سوی خداست، در جای ترسناکی آسوده مانده است.

10 عزّت، نه ذلّت

اَلْمَنِیهُ وَ لاَ الدَّنِیهُ وَ التَّجَلُّدُ وَ لاَ التَّبَلُّدُ وَ الدَّهْرُ یوْمانِ: فَیوْمٌ لَک وَ یوْمٌ عَلَیک فَإِذا کانَ لَک فَلا تَبْطَرْ، وَ إِذا کانَ عَلَیک فَلا تَحْزَنْ فَبِکلَیهِما سَتُخْتَبَرُ.

مردن نه خوار شدن! و بی باکی نه خود باختن! روزگار دو روز است، روزی به نفع تو، و روزی به ضرر تو! چون به سودت شد شادی مکن، و چون به زیانت گردید غم مخور، که به هر دوی آن آزمایش شوی.

11 طلب خیر

ما حارَ مَنِ اسْتَخارَ، وَ لا نَدِمَ مَنِ اسْتَشارَ.

هر که خیر جوید سرگردان نشود، و کسی که مشورت نماید پشیمان نگردد.

12 وطن دوستی

عُمِّرَتِ الْبِلادُ بِحُبِّ الأَوْطانِ.

شهرها به حبّ و دوستی وطن آبادند.

13 سه شعبه علوم لازم

أَلْعِلْمُ ثَلاثَهٌ: أَلْفِقْهُ لِلاَْدْیانِ، وَ الطِّبُّ لِلاَْبْدانِ، وَ النَّحْوُ لِلِّسانِ.

دانش سه قسم است: فقه برای دین، و پزشکی برای تن، و نحو برای زبان.

14 سخن عالمانه

تَکلَّمُوا فِی الْعِلْمِ تَبَینَ أَقْدارُکمْ.

عالمانه سخن گویید تا قدر شما روشن گردد.

15 منع تلقین منفی

لا تُحَدِّثْ نَفْسَک بِفَقْر وَ لا طُولِ عُمْر.

فقر و تنگدستی و طول عمر را به خود تلقین نکن.

16 حرمت مؤمن

سِبابُ الْمُؤْمِنِ فِسْقٌ وَ قِتالُهُ کفْرٌ وَ حُرْمَهُ مالِهِ کحُرْمَهِ دَمِهِ.

دشنام دادن به مؤمن فسق است، و جنگیدن با او کفر، و احترام مالش چون احترام خونش است.

17 فقر جانکاه

أَلْفَقْرُ الْمَوْتُ الاَْکبَرُ، وَ قِلَّهُ الْعِیالِ أَحَدُ الْیسارَینِ وَ هُوَ نِصْفُ الْعَیشِ.

فقر و نداری بزرگترین مرگ است! و عائله کم یکی از دو توانگری است، که آن نیمی از خوشی است.

18 دو پدیده خطرناک

أَهْلَک النّاسَ إِثْنانِ: خَوْفُ الْفَقْرِ وَ طَلَبُ الْفَخْرِ.

دو چیز مردم را هلاک کرده: ترس از نداری و فخرطلبی.

19 سه ظالم

أَلْعامِلُ بِالظُّلْمِ وَ المُعینُ عَلَیهِ وَ الرّاضِی بِهِ شُرَکاءُ ثَلاثَهٌ.

شخص ستمکار و کمک کننده بر ظلم و آن که راضی به ظلم است، هر سه با هم شریکاند.

20 صبر جمیل

أَلصَّبْرُ صَبْرانِ: صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصیبَهِ حَسَنٌ جَمیلٌ، وَ أَحْسَنُ مِنْ ذلِک الصَّبْرُ عِنْدَ ما حَرَّمَ اللّهُ عَلَیک.

صبر بر دو قسم است: صبر بر مصیبت که نیکو و زیباست، و بهتر از آن صبر بر چیزی است که خداوند آن را حرام گردانیده است.

21 ادای امانت

أَدُّوا الاَْمانَهَ وَ لَوْ إِلی قاتِلِ وُلْدِ الاَْنْبیاءِ.

امانت را بپردازید گرچه به کشنده فرزندان پیغمبران باشد.

22 پرهیز از شهرت طلبی

قالَ (علیه السلام) لِکمَیلِ بْنِ زِیاد: رُوَیدَک لاتَشْهَرْ، وَ أَخْفِ شَخْصَک لا تُذْکرْ، تَعَلَّمْ تَعْلَمْ وَ اصْمُتْ تَسْلَمْ، لا عَلَیک إِذا عَرَّفَک دینَهُ، لا تَعْرِفُ النّاسَ وَ لا یعْرِفُونَک.

آرام باش، خود را شهره مساز، خود را نهان دار که شناخته نشوی، یاد گیر تا بدانی، خموش باش تا سالم بمانی.

بر تو هیچ باکی نیست، آن گاه که خدا دینش را به تو فهمانید، که نه تو مردم را بشناسی و نه مردم تو را بشناسند (یعنی، گمنام زندگی کنی).

23 عذاب شش گروه

إِنَّ اللّهَ یعَذِّبُ سِتَّهً بِسِتَّه: أَلْعَرَبَ بِالْعَصَبیهِ وَ الدَّهاقینَ بِالْکبْرِ وَ الاُْمَراءَ بِالْجَوْرِ وَ الْفُقَهاءَ بِالْحَسَدِ وَ التُّجّارَ بِالْخِیانَهِ وَ أَهْلَ الرُّسْتاقِ بِالْجَهْلِ.

خداوند شش کس را به شش خصلت عذاب کند: عرب را به تعصّب، و خانهای ده را به تکبّر، و فرمانروایان را به جور، و فقیهان را به حسد، و تجّار را به خیانت، و روستایی را به جهالت.

24 ارکان ایمان

أَلاِْیمانُ عَلی أَرْبَعَهِ أَرْکان: أَلتَّوَکلِ عَلَی اللّهِ، وَ التَّفْویضِ إِلَی اللّهِ وَ التَّسْلیمِ لاَِمْرِللّهِ، وَ الرِّضا بِقَضاءِ اللّهِ.

ایمان چهارپایه دارد: توکل بر خدا، واگذاردن کار به خدا، تسلیم به امر خدا و رضا به قضای الهی.

25 تربیت اخلاقی

ذَلِّلُوا أَخْلاقَکمْ بِالَْمحاسِنِ، وَ قَوِّدُوها إِلَی الْمَکارِمِ.

وَ عَوِّدُوا أَنْفُسَکمُ الْحِلْمَ.

اخلاق خود را رامِ خوبیها کنید و به بزرگواریهایشان بکشانید و خود را به بردباری عادت دهید.

26 آسانگیری بر مردم و دوری از کارهای پست

لاتُداقُّوا النّاسَ وَزْنًا بِوَزْن، وَ عَظِّمُوا أَقْدارَکمْ بِالتَّغافُلِ عَنِ الدَّنِی مِنَ الاُْمُورِ.

نسبت به مردم، زیاد خرده گیری نکنید، و قدر خود را با کنارهگیری از کارهای پست بالا برید.

27 نگهبانان انسان

کفی بِالْمَرْءِ حِرْزًا، إِنَّهُ لَیسَ أَحَدٌ مِنَ النّاسِ إِلاّ وَ مَعَهُ حَفَظَهٌ مِنَ اللّهِ یحْفَظُونَهُ أَنْ لا یتَرَدّی فی بِئْر وَ لا یقَعَ عَلَیهِ حائِطٌ وَ لا یصیبَهُ سَبُعٌ، فَإِذا جاءَ أَجَلُهُ خَلُّوا بَینَهُ وَ بَینَ أَجَلِهِ.

آدمی را همین دژ بس که کسی از مردم نیست، مگر آن که با او از طرف خدا نگهبانهاست که او را نگه می دارند که به چاه نیفتد، و دیوار بر سرش نریزد، و درنده ای آسیبش نرساند، و چون مرگ او رسد او را در برابر اجلش رها سازند.

28 روزگار تباهیها

یأْتی عَلَی النّاسِ زَمانٌ لا یعْرَفُ فیهِ إلاَّ الْماحِلُ وَ لا یظَرَّفُ فیهِ إِلاَّ الْفاجِرُ وَ لا یؤْتَمَنُ فیهِ إِلاَّ الْخائِنُ وَ لا یخَوَّنُ إِلاَّ المُؤتَمَنُ، یتَّخِذُونَ اْلَفْئَ مَغْنًَما وَ الصَّدَقَهَ مَغْرَمًا وَصِلَهَ الرَّحِمِ مَنًّا، وَ الْعِبادَهَ استِطالَهً عَلَی النّاسِ وَ تَعَدِّیا و ذلِک یکونُ عِنْدَ سُلطانِ النِّساءِ، وَ مُشاوَرَهِ الاِْماءِ، وَ إِمارَهِ الصِّبیانِ.

زمانی بر مردم خواهد آمد که در آن ارج نیابد، مگر فرد بی عرضه و بی حاصل، و خوش طبع و زیرک دانسته نشود، مگر فاجر، و امین و مورد اعتماد قرار نگیرد، مگر خائن و به خیانت نسبت داده نشود، مگر فرد درستکار و امین! در چنین روزگاری، بیتالمال را بهره شخصی خود گیرند، و صدقه را زیان به حساب آورند، وصله رحم را با منّت به جای آرند، و عبادت را وسیله بزرگی فروختن و تجاوز نمودن بر مردم قرار دهند و این وقتی است که زنان، حاکم و کنیزان، مشاور و کودکان، فرمانروا باشند!

29 زیرکی به هنگام فتنه

کنْ فِی الْفِتْنَهِ کابْنِ اللَّبُونِ؛ لا ظَهْرٌ فَیرْکبَ، وَ لا ضَرْعٌ فَیحْلَبَ.

هنگام فتنه چون شتر دو ساله باش که نه پشتی دارد تا سوارش شوند و نه پستانی تا شیرش دوشند.

30 اقبال و ادبار دنیا

إذا أَقْبَلَتِ الدُّنیا عَلی أَحَد أَعارَتْهُ مَحاسِنَ غَیرِهِ، وَ إِذا أَدْبَرَتْ عَنْهُ سَلَبَتْهُ مَحاسِنَ نَفْسِهِ.

چون دنیا به کسی روی آرد، نیکوییهای دیگران را بدو به عاریت سپارد، و چون بدو پشت نماید، خوبی هایش را برباید.

31 ناتوانترین مردم

أَعْجَزُ النّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ اکتِسابِ الاِْخْوانِ، وَ أَعْجَزُ مِنْهُ مَنْ ضَیعَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ مِنْهُمْ.

ناتوانترین مردم کسی است که توانِ به دست آوردن دوستان را ندارد، و ناتوانتر از او کسی است که دوستی به دست آرد و او را از دست بدهد.

32 فریاد رسی و فرح بخشی گرفتار

مِنْ کفّاراتِ الذُّنُوبِ الْعِظامِ إِغاثَهُ الْمَلْهُوفِ وَ التَّنْفیسُ عَنِ الْمَکرُوبِ.

از کفّاره گناهان بزرگ، فریاد خواه را به فریاد رسیدن، و غمگین را آسایش بخشیدن است.

33 نشانه کمال عقل

إِذا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ الْکلامُ.

چون خرد کمال گیرد، گفتار نقصان پذیرد.

34 رابطه با خدا

مَنْ أَصْلَحَ ما بَینَهُ وَ بَینَ اللّهِ أَصْلَحَ اللّهُ ما بَینَهُ وَ بَینَ النّاسِ وَ مَنْ أَصْلَحَ أَمْرَ آخِرَتِهِ أَصْلَحَ اللّهُ لَهُ أَمْرَ دُنْیاهُ.

وَ مَنْ کانَ لَهُ مِنْ نَفْسِهِ واعِظٌ کانَ عَلَیهِ مِنَ اللّهِ حافِظٌ.

آن که میان خود و خدا را اصلاح کند، خدا میان او و مردم را اصلاح می کند و آن که کار آخرتِ خود را درست کند، خدا کار دنیای او را سامان دهد.

و آن که او را از خود بر خویشتن واعظی است، خدا را بر او حافظی است.

35 افراط و تفریط

هَلَک فِی رَجُلانِ مُحِبٌّ غال وَ مُبْغِضٌ قال.

دو تن به خاطر من هلاک شدند: دوستی که اندازه نگاه نداشت و دشمنی که بغض مرا در دل کاشت.

36 روایت و درایت

إِعْقِلُوا الْخَبَرَ إِذا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعایه لاعَقْلَ رِوایه، فَإِنَّ رُواهَ الْعِلْمِ کثیرٌ، وَ رُعاتُهُ قَلیلٌ.

هر گاه حدیثی را شنیدید آن را با دقّت عقلی فهم و رعایت کنید، نه بشنوید و روایت کنید! که راویان علم بسیارند و رعایت کنندگان آن اندک در شمار.

37 پاداش تارک گناه

مَا الُْمجاهِدُ الشَّهیدُ فی سَبیلِ اللّهِ بِأَعْظَمَ أَجْرًا مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ، لَکادَ الْعَفیفُ أَنْ یکونَ مَلَکا مِنَ الْمَلائِکهِ.

مُزد جهادگرِ کشته در راه خدا بیشتر نیست از مرد پارسا که معصیت کردن تواند لیکن پارسا ماند و چنان است که گویی پارسا فرشتهای است از فرشته ها.

38 پایان ناگوار گناه

أُذْکرُوا انقِطاعَ اللَّذّاتِ وَ بَقاءَ التَّبِعاتِ.

به یاد آرید که لذّتها تمام شدنی است و پایان ناگوار آن بر جای ماندنی.

39 صفت دنیا

فی صِفَهِ الدُّنْیا: تَغُرُّ وَ تَضُرُّ وَ تَمُرُّ.

در صفت دنیا فرموده است: میفریبد و زیان می رساند و می گذرد.

40 دینداران آخر الزّمان

یأْتی عَلَی النّاسِ زَمانٌ لا یبْقی فیهِ مِنَ الْقُرْآنِ إِلاّ رَسْمُهُ وَ مِنَ الاِْسْلامِ إِلاَّ اسْمُهُ.

مَساجِدُهُمْ یوْمَئِذ عامِرَهٌ مِنَ الْبِناءِ خَرابٌ مِنَ الْهُدی.

سُکانُها وَ عُمّارُها شَرُّ أَهْلِ الاَْرْضِ، مِنْهُمْ تَخْرُجُ الْفِتْنَهُ وَ إِلَیهِمْ تَأْوِی الْخَطیئَهُ یرُدُّونَ مَنْ شَذَّ عَنْها فیها.

وَ یسُوقُونَ مَنْ تَأَخَّرَ إِلَیها.

یقُولُ اللّهُ تَعالی «فَبی حَلَفْتُ لاََبْعَثَنَّ عَلی أُولئِک فِتْنَهً أَتْرُک الْحَلیمَ فیها حَیرانَ» وَ قَدْ فَعَلَ.

وَ نَحْنُ نَسْتَقیلُ اللّهَ عَثْرَهَ الْغَفْلَهِ.

مردم را روزگاری رسد که در آن از قرآن جز نشان نماند و از اسلام جز نام آن، در آن روزگار ساختمان مسجدهای آنان نو و تازهساز است و از رستگاری ویران.

ساکنان و سازندگان آن مسجدها بدترین مردم زمینند، فتنه از آنان خیزد و خطا به آنان درآویزد.

آن که از فتنه به کنار ماند بدان بازش گردانند، و آن که از آن پس افتد به سویش برانند.

خدای تعالی فرماید: «به خودم سوگند، بر آنان فتنه ای بگمارم که بردبار در آن سرگردان مانَد» و چنین کرده است، و ما از خدا می خواهیم از لغزش غفلت درگذرد.

اشاره

قالَ الاِْمامُ المُجْتَبی (علیه السلام):

1 نصیحت از سر اخلاص

أَیهَا النّاسُ إِنَّهُ مَنْ نَصَحَ لِلّهِ وَ أَخَذَ قَوْلَهُ دَلیلاً هُدِی لِلَّتی هِی أَقْوَمُ وَ وَفَقَّهُ اللّهُ لِلرَّشادِ وَ سَدَّدَهُ لِلْحُسْنی فَإِنَّ جارَاللّهِ آمِنٌ مَحْفُوظٌ وَ عَدُوَّهُ خائِفٌ مَخْذُولٌ، فَاحْتَرِسُوا مِنَ اللّهِ بِکثْرَهِ الذِّکرِ.

هان ای مردم! کسی که برای خدا نصیحت کند و کلام خدا را راهنمای خود گیرد، به راهی پایدار رهنمون شود و خداوند او را به رشد و هدایت موفّق سازد و به نیکویی استوار گرداند، زیرا پناهنده به خدا در امان و محفوظ است و دشمن خدا ترسان و بییاور است و با ذکر بسیار خود را از [معصیت خدای] بپایید.

2 شناخت هدایت

وَ اعْلَمُوا عِلْمًا یقینًا أَنَّکمْ لَنْ تَعْرِفُوا التُّقی حَتّی تَعْرِفُوا صِفَهَ الْهُدی، وَ لَنْ تُمَسِّکوا بِمیثاقِ الْکتابِ حَتّی تَعْرِفُوا الَّذی نَبَذَهُ وَ لَنْ تَتْلُوَا الْکتابَ حَقَّ تِلاوَتِهِ حَتّی تَعْرِفُوا الَّذی حَرَّفَهُ، فَإِذا عَرَفْتُمْ ذلِک عَرَفْتُمُ الْبِدَعَ وَ التَّکلُّفَ وَ رَأَیتُمْ الْفِرْیهَ عَلَی اللّهِ وَ التَّحْریفَ وَ رَأَیتُمْ کیفَ یهْوی مَنْ یهْوی.

به یقین بدانید که شما هرگز تقوا را نشناسید تا آن که صفت هدایت را بشناسید، و هرگز به پیمان قرآن تمسّک پیدا نمی کنید تا کسانی را که دورش انداختند بشناسید، و هرگز قرآن را چنان که شایسته تلاوت است تلاوت نمی کنید تا آنها را که تحریفش کردند بشناسید، هر گاه این را شناختید بدعتها و بر خود بستنها را خواهید شناخت و دروغ بر خدا و تحریف را خواهید دانست و خواهید دید که آن که اهل هوی است چگونه سقوط خواهد کرد.

3 فاصله میان حقّ و باطل

بَینَ الْحَقِّ وَ الْباطِلِ أَرْبَعُ أَصابِعَ، ما رَأَیتَ بِعَینَیک فَهُوَ الْحَقُّ وَ قَدْ تَسْمَعُ بِأُذُنَیک باطِلاً کثیرًا.

بین حقّ و باطل به اندازه چهار انگشت فاصله است، آنچه با چشمت بینی حقّ است و چه بسا با گوش خود سخن باطل بسیاری را بشنوی.

4 آزادی و اختیار انسان

مَنْ أَحالَ الْمَعاصِی عَلَی اللّهِ فَقَدْ فَجَرَ، إِنَّ اللّهَ لَمْ یطَعْ مَکرُوهًا وَ لَمْ یعْصَ مَغْلُوبًا وَ لَمْ یهْمِلِ الْعِبادَ سُدًی مِنَ الْمَمْلَکهِ، بَلْ هُوَ الْمالِک لِما مَلَّکهُمْ وَ القادِرُ عَلی ما عَلَیهِ أَقْدَرَهُمْ، بَلْ أَمَرَهُمْ تَخْییرًا وَ نَهاهُمْ تَحْذیرًا.

هر که گناهان را به خداوند نسبت دهد، به تحقیق، فاجر و نابکار است.

خداوند به زور اطاعت نشود، و در نافرمانی مغلوب نگردد، او بندگان را مهمل و سرِخود در مملکت وجود رها نکرده، بلکه او مالک هر آنچه آنها را داده و قادر بر آنچه آنان را توانا کرده است می باشد، آنان را فرمان داده تا به اختیار خودشان آن را بپذیرند و نهیشان نموده تا به اختیار خود بر حذر باشند.

5 زهد و حلم و درستی

قیلَ لَهُ (علیه السلام) مَا الزُّهْدُ؟ قالَ: أَلرَّغْبَهُ فِی التَّقْوی وَ الزَّهادَهُ فِی الدُّنْیا.

قیل: فَمَا الْحِلْمُ؟ قالَ کظْمُ الْغَیظِ وَ مَلْک النَّفْسِ.

قیلَ مَا السَّدادُ؟ قالَ: دَفْعُ الْمُنْکرِ بِالْمَعْرُوفِ.

از حضرت امام حسن مجتبی (علیه السلام) پرسیده شد که زهد چیست؟ فرمود: رغبت به تقوا و بی رغبتی در دنیا.

سؤال شد حلم چیست؟ فرمود: فرو بردن خشم و تسلّط بر نفس.

سؤال شد سداد و درستی چیست؟ فرمود: برطرف نمودن زشتی به وسیله خوبی.

6 تقوا

أَلتَّقْوی بابُ کلِّ تَوْبَه وَ رَأْسُ کلِّ حِکمَه وَ شَرَفُ کلِّ عَمَل.

بِالتَّقْوی فازَ مَنْ فازَ مِنَ الْمُتَّقینَ.

تقوا و پرهیزکاری سرآغاز هر توبه ای، و سرّ هر حکمتی، و شرف و بزرگی هر عملی است، و هر که از با تقوایان کامیاب گشته به وسیله تقوا کامیاب شده است.

7 خلیفه به حقّ

إِنَّمَا الْخَلیفَهُ مَنْ سارَ بِسیرَهِ رَسُولِ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ عَمِلَ بِطاعَهِ اللّهِ وَ لَعَمْری إِنّا لاََعْلامُ الْهُدی وَ مَنارُ التُّقی.

خلافت فقط از آنِ کسی است که به روش رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) برود، و به طاعتِ خدا عمل کند، و به جان خودم سوگند که ما اهل بیت نشانه های هدایت و جلوه های پرفروغ پرهیزگاری هستیم.

8 حقیقت کرم و دنائت

قیلَ لَهُ (علیه السلام): مَا الْکرَمُ؟ قالَ: أَلاِْبْتِداءُ بِالْعَطِیهِ قَبْلَ الْمَسْأَلَهِ وَ إِطْعامُ الطَّعامِ فِی الَْمحَلِّ.

قیلَ فَمَا الدَّنیئَهُ؟ قالَ: أَلنَّظَرُ فِی الْیسیرِ وَ مَنْعُ الْحَقیرِ.

از امام مجتبی سؤال شد: کرم چیست؟ فرمود: آغاز به بخشش نمودن پیش از درخواست نمودن و اطعام نمودن در وقت ضرورت و قحطی.

سؤال شد: دنائت و پستی چیست؟ فرمود: کوچک بینی و دریغ از اندک.

9 مشورت مایه رشد و هدایت

ما تَشاوَرَ قَوْمٌ إِلاّ هُدُوا إِلی رُشْدِهِمْ.

هیچ قومی با همدیگر مشورت نکنند، مگر آن که به رشد و کمالشان هدایت شوند.

10 لئامت و پستی

أَللُّؤْمُ أَنْ لا تَشْکرَ النِّعْمَهَ.

پستی آن است که شکر نعمت را نکنی.

11 بدتر از ننگ و زبونی

أَلْعارُ أَهْوَنُ مِنَ النّارِ.

ننگ و زبونی بهتر از دوزخ رفتن است.

12 رفیق شناسی

قالَ الْحَسَن (علیه السلام) لِبَعْضِ وُلْدِهِ: یا بُنَی لا تُواخِ أَحَدًا حَتّی تَعْرِفَ مَوارِدَهُ وَ مَصادِرَهُ فَإِذَا اسْتَنْبطْتَ الْخُبْرَهَ وَ رَضیتَ الْعِشْرَهَ فَآخِهِ عَلی إِقالَهِ الْعَثْرَهِ وَ الْمُواساهِ فِی الْعُسْرَهِ.

امام حسن (علیه السلام) به یکی از فرزندانش فرمود: ای پسرم! با احدی برادری مکن تا بدانی کجاها می رود و کجاها می آید، و چون از حالش خوب آگاه شدی و معاشرتش را پسندیدی با او برادری کن به شرط این که معاشرت، بر اساس چشم پوشی از لغزش و همراهی در سختی باشد.

13 کار با توکل

لا تُجاهِدِ الطَّلَبَ جِهادَ الْغالِبِ وَ لا تَتَّکلْ عَلَی الْقَدَرِ إِتَّکالَ المُسْتَسْلَمِ.

چون شخص پیروز در طلب مکوش، و چون انسان تسلیم شده به قَدَر اعتماد مکن [بلکه با تلاش پیگیر و اعتماد و توکل به خداوند، کار کن].

14 خویشاوند و بیگانه واقعی

أَلْقَریبُ مَنْ قَرَّبَتْهُ الْمَوَدَّهُ وَ إِنْ بَعُدَ نَسَبُهُ، وَ الْبَعیدُ مَنْ باعَدَتْهُ المَوَدَّهُ وَ إِنْ قَرُبَ نَسَبُهُ.

خویشاوند کسی است که دوستی و محبّت، او را نزدیک کرده باشد و اگر چه نژادش دور باشد.

و بیگانه کسی است که از دوستی و محبّت به دور است و گرچه نژادش نزدیک باشد.

15 اعتماد به مقدَّرات الهی

مَنِ اتَّکلَ عَلی حُسْنِ الاِْخْتِیارِ مِنَ اللّهِ لَهُ لَمْ یتَمَنَّ أَنَّهُ فی غَیرِ الْحالِ الَّتی إِخْتارَهَا اللّهُ لَهُ.

هر که به نیک گزینی خداوند دلگرم باشد، آرزو نمی کند در وضعی جز آنچه خدا برایش برگزیده، باشد.

16 آثار رفت و آمد در مسجد

مَنْ أَدامَ الاِْخْتِلافَ إِلَی الْمَسْجِدِ أَصابَ إِحْدی ثَمان: آیهً مُحْکمَهً وَ أَخًا مُسْتَفادًا وَ عِلْمًا مُسْتَطْرَفًا وَ رَحْمَهً مُنْتَظِرَهً وَ کلِمَهً تَدُلُّهُ عَلَی الهُدی أَوْ تَرُدُّهُ عَنْ رَدًی وَ تَرْک الذُّنُوبِ حَیاءً أَوْ خَشْیهً.

هر که پیوسته به مسجد رود به یکی از این هشت فایده می رسد:

1 نشانه ای استوار (فهم آیات الهی)،

2 دوستی قابل استفاده،

3 دانشی تازه،

4 رحمتی مورد انتظار،

5 سخنی که به راه راستش کشد،

6 یا سخنی که او را از پستی برهاند،

7 و ترک گناهان به خاطر شرم از خدا،

8 یا ترک گناهان به خاطر خوف از خدا.

17 بهترین چشم و گوش و دل

إِنَّ أَبْصَرَ الأَبْصارِ ما نَفَذَ فِی الخَیرِ مَذْهَبُهُ، وَ أَسْمَعُ الاَْسْماعِ ما وَعَی التَّذْکیرَ وَ انْتَفَعَ بِهِ، أَسْلَمُ الْقُلُوبِ ما طَهُرَ مِنَ الشُّبُهاتِ.

همانا بیناترین دیده ها آن است که در طریق خیر نفوذ کند، و شنواترین گوشها آن است که پند و اندرز را در خود فرا گیرد و از آن سود برد، سالمترین دلها آن است که از شبهه ها پاک باشد.

18 تزکیه در پرتو عبادت

إِنَّ مَنْ طَلَبَ الْعِبادَهَ تَزَکی لَها، إِذا أَضَرَّتِ النَّوافِلُ بِالْفَریضَهِ فَارْفَضُوها.

به راستی هر که عبادت را به خاطر عبادت طلب کند خود را تزکیه نموده است.

هر گاه مستحبّات به واجبات زیان رساند آن را ترک کنید.

19 عاقل خیرخواه

لا یغُشُّ الْعاقِلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ.

عاقل و خردمند به کسی که از او نصیحت و اندرز خواهد، خیانت نکند.

20 ارزش دادن به آثار عبادت

إِذا لَقِی أَحَدُکمْ أَخاهُ فَلْیقَبِّلْ مَوْضِعَ النُّورِ مِنْ جَبْهَتِهِ.

هر گاه یکی از شما برادر خود را ملاقات کند، باید که محلّ نور پیشانی (یعنی محلّ سجده) او را ببوسد.

21 امید و پشتکار

وَ اعْمَلْ لِدُنْیاک کأَنَّک تَعیشُ أَبَدًا، وَ اعْمَلْ لاِخِرَتِک کأَنَّک تَمُوتُ غَدًا، وَ إِذا أَرَدْتَ عِزًّا بِلا عَشیرَه، وَ هَیبَهً بِلا سُلْطان فَاخْرُجْ مِنْ ذُلِّ مَعْصِیهِ اللّهِ إِلی عِزِّ طاعَهِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ.

برای دنیایت چنان کار کن که گویا همیشه زندگی می کنی، و برای آخرتت به گونهای کارکن که گویا فردا خواهی مُرد، و اگر عزّتی بدون بستگان و شکوهی بدون سلطنت خواهی، از معصیت و نافرمانی خدا به طاعت و فرمانبری خداوند عزّوجلَّ درآی.

22 نشانه های مکارم اخلاق

مَکارِمُ الاَْخْلاقِ عَشَرَهٌ: صِدْقُ اللِّسانِ وَ صِدْقُ الْبَأْسِ وَ إِعْطاءُ السّائِلِ وَ حُسْنُ الخُلْقِ وَ الْمُکافاتُ بِالصَّنائِعِ وَ صِلَهُ الرَّحِمِ وَ التَّذَمُّمُ عَلَی الْجارِ، وَ مَعْرِفَهُ الْحَقِّ لِلصّاحِبِ وَ قِرْی الضَّیفِ وَ رَأْسُهُنَّ الْحَیاءُ.

مکارم و فضائل اخلاق ده چیز است: 1 راستگویی، 2 راستگویی در وقت سختی و گرفتاری، 3 بخشش به سائل، 4 خوش خُلقی، 5 پاداش در مقابل کارها و ابتکارات، 6 پیوند با خویشان، 7 حمایت از همسایه، 8 حقّشناسی درباره دوست و رفیق، 9 میهمان نوازی، 10 و در رأس همه اینها شرم و حیاست.

23 پرهیز از تملّق و بدگویی

قالَ (علیه السلام) لِرّجُل: إِیاک أَنْ تَمْدَحَنِی فَأَنَا أَعْلَمُ بِنَفْسِی مِنْک أَوْ تُکذِّبَنِی فَإِنَّهُ لا رَأْی لِمَکذُوب أَوْتَغْتابَ عِنْدِی أَحَدًا.

امام به شخصی فرمود: مبادا مرا ستایش کنی، زیرا من خود را بهتر می شناسم، یا مرا دروغگو شماری، زیرا دروغگو اندیشه و عقیده [ثابتی] ندارد، یا کسی را نزد من بدگویی نمایی.

24 عوامل هلاکت آدمی

هَلاک النّاسِ فی ثَلاث: أَلْکبْرُ، أَلْحِرْصُ، أَلْحَسَدُ.

أَلْکبْرُ بِهِ هَلاکالدّینِ وَ بِهِ لُعِنَ إِبْلیسُ.

أَلْحِرْصُ عَدُوُّ النَّفْسِ وَ بِهِ أُخْرِجَ آدَمُ مِنَ الْجَنَّهِ.

أَلْحَسَدُ رائِدُ السُّوءِ وَ بِهِ قَتَلَ قابیلُ هابیلَ.

هلاکت و نابودی مردم در سه چیز است: کبر، حرص، حسد.

تکبّر که به سبب آن دین از بین می رود و به واسطه آن، ابلیس، مورد لعنت قرار گرفت.

حرص که دشمن جان آدمی است وبه واسطه آن آدم از بهشت خارج شد.

حسد که سررشته بدی است و به واسطه آن قابیل، هابیل را کشت.

25 تقوا و تفکر

أُوصیکمْ بِتَقْوَی اللّهِ وَ إِدامَهُ التَّفَکرِ فَإِنَّ التَّفَکرَ أَبُو کلِّ خَیر وَ أُمُّهُ.

شما را به پرهیزگاری و ترس از خدا و ادامه تفکر و اندیشه سفارش می کنم، زیرا که تفکر و اندیشه، پدر و مادر تمام خیرات است.

26 شستشوی دستها قبل و بعد از غذا

غَسْلُ الْیدَینِ قَبْلَ الطَّعامِ ینْفِی الْفَقْرَ وَ بَعْدَهُ ینْفِی الْهَمَّ.

شستن دستها پیش از غذا، فقر را از بین می برد و بعد از غذا، غم و اندوه را می زداید.

27 دنیا، سرای عمل

أَلنّاسُ فی دارِ سَهْو وَ غَفْلَه یعْمَلُونَ وَ لا یعْلَمُون فَإِذا صارُوا إِلی دارِ الاْخِرَهِ صارُوا إِلی دارِ یقین یعْلَمُونَ وَ لا یعْمَلُونَ.

مردم در این دنیا در سرای بیخبری و غفلت به سر می برند، کار می کنند و نمی دانند.

وقتی که به سرای آخرت رفتند، به خانه یقین می رسند، آن گاه است که می دانند، ولی دیگر کار نمی کنند.

28 همراهی با مردم

صاحِبِ النّاسَ بِمِثْلِ ما تُحِبُّ أَنْ یصاحِبُوک.

چنان با مردم مصاحبت داشته باش که خود دوست داری به همان گونه با تو مصاحبت کنند.

29 عقاب و ثواب مضاعف

وَ اللّهِ إِنّی لاََخافُ أَنْ یضاعَفَ لِلْعاصی مِنَّا الْعَذابُ ضِعْفَینِ وَ أَرْجُوا أَنْ یؤْتِی الُْمحْسِنَ مِنّا أَجْرَهُ مَرَّتَینِ.

به خدا قسم من ترس از آن دارم که عذاب گناهکاران از ما اهل بیت دو چندان گردد، و امید آن را دارم که نیکوکار از ما اهل بیت نیز پاداشش دو برابر باشد.

30 نقش عقل، همّت و دین

لا أَدَبَ لِمَنْ لا عَقْلَ لَهُ، وَ لا مُرُوَّهَ لِمَنْ لا هِمَّهَ لَهُ، وَ لا حَیاءَ لِمَنْ لا دینَ لَهُ.

کسی که عقل ندارد، ادب ندارد و کسی که همّت ندارد، جوانمردی ندارد و کسی که دین ندارد، حیا ندارد.

31 تعلیم و تعلّم

عَلِّمِ النّاسَ عِلْمَک وَ تَعَلَّمْ عِلْمَ غَیرِک.

مردم را با دانشت، دانش بیاموز و خود نیز دانش دیگران را فراگیر.

32 روی آوردن به چه کسی؟

لا تَأْتِ رَجُلاً إِلاّ أَنْ تَرْجُوَ نَوالَهُ أَوْ تَخافَ بَأْسَهُ أَوْ تَسْتَفیدَ مِنْ عِلْمِهِ أَوْ تَرْجُوَ بَرَکتَهُ وَ دُعائَهُ أَوْ تَصِلَ رَحِمًا بَینَک وَ بَینَهُ.

نزد کسی مرو، مگر آن که به بخشش او امیدوار، یا از قدرتش بیمناک، یا از دانشش بهره مند، یا به برکت و دعایش امیدوار باشی، یا آن که بین تو و او پیوند خویشاوندی باشد.

33 عقل و جهل

لا غِنی أَکبَرُ مِنَ الْعَقْلِ وَ لا فَقْرَ مِثْلُ الْجَهْلِ وَ لا وَحْشَهَ أَشَدُّ مِنَ الْعُجْبِ، وَ لا عَیشَ أَلَذُّ مِنْ حُسْنِ الْخُلْقِ.

هیچ بینیازیای بزرگتر از عقل و هیچ فقری مانند جهل و هیچ وحشتی سختتر از خودپسندی و هیچ عیشی لذّت بخشتر از خوش اخلاقی نیست.

34 علی (علیه السلام)، دروازه ایمان

إِنَّ عَلِیا بابٌ مَنْ دَخَلَهُ کانَ مُؤْمِنًا وَ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ کانَ کافِرًا.

علی (علیه السلام) دروازه ایمان است، هر که داخل آن شد مؤمن و هر که خارج از آن شد کافر است.

35 حقّ اهل بیت

وَ الَّذی بَعَثَ مُحَمَّدًا بِالْحَقِّ لا ینْتَقِصُ أَحَدٌ مِنْ حَقِّنا إِلاّ نَقَصَهُ اللّهُ مِنْ عَمَلِهِ.

قسم به خدایی که محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) را به حقّ برانگیخت، هیچ کس از حقّ ما اهل بیت چیزی را کم نکند، مگر آن که خداوند از عملش چیزی را کم گرداند.

36 اوّل سلام، آن گاه کلام

مَنْ بَدَأَ بِالْکلامِ قَبْلَ السَّلامِ فَلا تُجیبُوهُ.

کسی که پیش از سلام کردن، آغاز به سخن گفتن نماید، جوابش را ندهید!

37 نیکی و پرسش؟

أَلشُّرُوعُ بِالْمَعْرُوفِ وَ الاِْعْطاءُ قَبْلَ السُّؤالِ مِنْ أَکبَرِ السُّؤْدَدِ.

آغاز نمودن به نیکی و بذل و بخشش، پیش از درخواست نمودن، از بزرگترین شرافتها و بزرگی هاست.

38 فراگیری و کتابت دانش

تَعَلَّمُوا الْعِلْمَ فَإِنْ لَمْ تَسْتَطیعُوا حِفْظَهُ فَاکتُبُوهُ وَ ضَعُوهُ فی بُیوتِکمْ.

دانش را فرا گیرید و اگر توانِ حفظ کردنش را ندارید آن را بنویسید و در خانه هایتان بگذارید.

39 دعای مستجاب

أَنَا الضّامِنُ لِمَنْ لَمْ یهْجِسْ فی قَلْبِهِ إِلاَّ الرِّضا أَنْ یدْعُوَ اللّهَ فَیسْتَجابُ لَهُ.

کسی که در قلبش جز رضا و خشنودی خدا خطور نکند، چون خدا را بخواند، من ضامن اجابت دعای او هستم.

40 عبادت و پرستش

مَنْ عَبَدَ اللّهَ عَبَّدَ اللّهُ لَهُ کلَّ شَیء.

کسی که خدا را اطاعت و عبادت کند، خداوند همه چیز را مطیع او گرداند.

اشاره

رُوِی عَنْ أَبی عَبْدِاللهِ الْحُسَین (علیه

2 اصلاح امّت، نه قدرت طلبی

أَللّهُمَّ إِنَّک تَعْلَمُ ما کانَ مِنّا تَنافُسًا فی سُلْطان وَ لاَ الِْتماسًا مِنْ فُضُولِ الْحُطامِ وَ لکنْ لِنَرُدَّ الْمَعالِمَ مِنْ دینِک وَ نُظْهِرَ الاِْصْلاحَ فی بِلادِک وَ یأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبادِک وَ یعْمَلَ بِفَرائِضِک وَ سُنَنِک وَ أَحْکامِک.

در باره فلسفه قیامش فرمود: بار خدایا! تو میدانی که آنچه از ما اظهار شده برای رقابت

4 اقسام جهاد

أَلْجِهادُ عَلی أَرْبَعَهِ أَوْجُه: فَجِهادانِ فَرْضٌ وَ جِهادُ سُنَّهٌ لا یقامُ إِلاّ مَعَ فَرْض وَ جِهادٌ سُنَّهٌ، فَأَمّا أَحَدُ الْفَرْضَینِ فَجِهادُ الرَّجُلِ نَفْسَهُ عَنْ مَعاصِی اللّهِ وَ هُوَ مِنْ أَعْظَمِ الْجِهادِ، وَ مُجاهَدَهُ الَّذینَ مِنَ الکفّارِ فَرْضٌ.

وَ أَمَّا الْجِهادُ الَّذی هُوَ سُنَّهٌ لا یقامُ إِلاّ مَعَ فَرْض فَإِنَّ مُجاهَدَهَ الْعَدُوِّ فَرْضٌ عَلی جَمیعِ الاُْمَّهِ لَوْ تَرَکوا الْجِهادَ لاََتاهُمُ الْعَذابُ وَ هُوَ مِنْ عَذابِ الاُْمَّهِ وَ هُوَ سُنَّهٌ عَلَی الاِْمامِ، وَحَدُّهُ أَنْ یأْتِی مَعَ الاُْمَّهِ فَیجاهِدَهُمْ.

وَ أَمَّا الْجِهادُ الَّذی هُوَ سُنَّهٌ فَکلُّ سُنَّه أَقامَهُ الرَّجُلُ وَ جاهَدَ فی إِقامَتِها وَ بُلُوغِها وَ إِحْیائِها، فَالْعَمَلُ وَ السَّعْی فیها مِنْ أَفْضَلِ الاَْعْمالِ لاَِنَّها إِحْیاءُ سُنَّه وَ قَدْ قالَ رَسُولُ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): «مَنْ سَنَّ سُنَّهً حَسَنَهً فَلَهُ أَجْرُها وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِها إِلی یوْمِ الْقِیمَهِ مِنْ غَیرِ أَنْ ینْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیئًا.

جهاد بر چهار گونه است: دوتای آن فرض، و یکی سنّت که جز با فرض بر پا داشته نشود، و دیگر جهاد سنّت.

امّا آن دوتایی که فرض است، یکی جهاد شخص با نفس خود در مقابل معصیت های الهی است، و آن بزرگترین جهاد است، و جهاد با

7 عبادتِ تاجران، عابدان و آزادگان

إِنَّ قَوْمًا عَبَدُو اللّهَ رَغْبَهً فَتِلْک عِبادَهُ التُّجّارِ وَ إِنَّ قَوْمًا عَبَدُوا اللّهَ رَهْبَهً فَتِلْک عِبادَهُ الْعَبیدِ، وَ إِنَّ قَومًا عَبَدُوا اللّهَ شُکرًا فَتِلْک عِبادَهُ الاَْحْرارِ وَ هِی أَفْضَلُ الْعِبادَهِ.

گروهی خدا را از روی میل و رغبت (به بهشت) عبادت می کنند که این عبادت تاجران است، و گروهی خدا را از روی ترس (از دوزخ) می پرستند و این عبادت بندگان است و گروهی خدا را از روی شکر (و شایستگی پرستش) عبادت می کنند و این عبادت آزادگان است که بهترین عبادت است.

اشاره

قالَ الاِْمامُ السَّجّادُ (علیه السلام):

1 مقام رضا

الرِّضا بِمَکرُوهِ الْقَضاءِ أَرْفَعُ دَرَجاتِ الْیقینِ.

خشنودی از پیشامدهای ناخوشایند، بلندترین درجه یقین است.

2 کرامت نفس

مَنْ کرُمَتْ عَلَیهِ نَفْسُهُ هانَتْ عَلَیهِ الدُّنْیا.

هر که کرامت و بزرگواری نفس داشته باشد، دنیا را پَست انگارد.

3 دنیا مایه ارزش نیست

أَعْظَمُ النّاسِ خَطَرًا مَنْ لَمْ یرَ الدُّنْیا خَطَرًا لِنَفْسِهِ.

پرارزشترین مردم کسی است که دنیا را مایه ارزش خود نداند.

4 پرهیز از دروغ

إِتَّقُوا الْکذْبَ الصَّغیرَ مِنْهُ وَ الْکبیرَ فی کلِّ جِدٍّ وَ هَزْل فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذا کذَبَ فی الصَّغیرِ إِجْتَرَءَ عَلَی الْکبیرِ.

از دروغ کوچک و بزرگ در هر جدّی و شوخی ای بپرهیزید، زیرا چون کسی دروغ کوچک گفت بر دروغ بزرگ نیز جرأت پیدا می کند.

5 خود نگهداری

أَلْخَیرُ کلُّهُ صِیانَهُ الاِْنْسانِ نَفْسَهُ.

تمام خیر آن است که انسان خود را نگهدارد.

6 همنشینان ناشایسته

إِیاک وَ مُصاحَبَهَ الْکذّابِ، فَإِنَّهُ بِمَنْزِلَهِ السَّرابِ یقَرِّبُ لَک البَعیدَ وَ یبَعِّدُ لَک الْقَریبَ.

وَ إِیاک وَ مُصاحَبَهَ الْفاسِقِ فَإِنَّهُ بایعَک بِأُکلَه أَوْ أَقَلَّ مِنْ ذلِک.

وَ إِیاک وَ مُصاحَبَهَ الْبَخیلِ فَإِنَّهُ یخْذُلُک فی مالِهِ أَحْوَجَ ما تَکونُ إِلَیهِ.

وَ إِیاک وَ مُصاحَبَهَ الاَْحْمَقِ، فَإِنَّهُ یریدُ أَنْ ینْفَعَک فَیضُرُّک.

وَ إِیاک وَ مُصاحَبَهَ الْقاطِعِ لِرَحِمِهِ، فَإِنّی وَجَدْتُهُ مَلْعُونًا فی کتابِاللّهِ.

1 مبادا با دروغگو همنشین شوی که او چون سراب است، دور را به تو نزدیک کند و نزدیک را به تو دور نماید.

2 مبادا با فاسق و بدکار همنشین شوی که تو را به یک لقمه و یا کمتر بفروشد.

3 مبادا همنشین بخیل شوی که او در نهایتِ نیازت بدو، تو را واگذارد.

4 مبادا با احمق رفیق شوی که چون خواهد سودت رساند، زیانت میزند.

5 مبادا با آن که از خویشان خود می برد، مصاحبت کنی که من او را در قرآن ملعون یافتم.

7 ترک سخن بی فایده و دوری از جدل

إِنَّ الْمَعْرِفَهَ وَ کمالَ دینِ الْمُسْلِمِ تَرْکهُ الْکلامَ فیما لا یعْنیهِ وَ قِلَّهُ مِرائِهِ وَ حِلْمُهُ وَ صَبْرُهُ وَ حُسْنُ خُلْقِهِ.

معرفت و کمال دیانت مسلمان، ترک کلام بیفایده و کم جدل کردن، و حلم و صبر و خوشخویی اوست.

8 محاسبه نفس و توجّه به معاد

إِبْنَ آدَمَ! إِنّک لا تَزالُ بِخَیر ما کانَ لَک واعِظٌ مِنْ نَفْسِک، وَ ما کانَتِ الُْمحاسَبَهُ مِنْ هَمِّک، وَ ما کانَ الْخَوْفُ لَک شِعارًا وَ الْحَذَرُ لَک دِثارًا.

إِبْنَ آدَمَ! إِنَّک مَیتٌ وَ مَبْعُوثُ وَ مَوْقُوفٌ بَینَ یدَی اللّهِ جَلَّ وَ عَزَّ، فَأَعِدَّ لَهُ جَوابًا.

ای فرزند آدم! به راستی که تو پیوسته رو به خیری، تا خودت را پند دهی و حساب خودت را برسی و ترس از خدا را روپوش و پرهیز را زیرپوش خود سازی.

ای فرزند آدم! تو خواهی مرد و برانگیخته خواهی شد و در حضور خداوند عزّ و جَلّ قرار خواهی گرفت، پس برای او جوابی را آماده کن.

9 نتایج دعا

أَلْمُؤْمِنُ مِنْ دُعائِهِ عَلی ثَلاث: إِمّا أَنْ یدَّخَرَ لَهُ وَ إِمّا أَنْ یعَجَّلَ لَهُ وَ إِمّا أَنْ یدْفِعَ عَنْهُ بَلاءً یریدُ أَنْ یصیبَهُ.

مؤمن از دعایش سه نتیجه می گیرد: 1 یا برایش ذخیره گردد، 2 یا در دنیا برآورده شود، 3 یا بلایی را که خواست به او برسد، از او بگرداند.

10 مبغوضیت گدای بخیل

إِنَّ اللّهَ لَیبْغِضُ الْبَخیلَ السّائِلَ الُْمحْلِفَ.

به راستی که خداوند، گدای بخیلی را که سوگند میخورد دشمن دارد.

11 اسباب نجات

ثَلاثٌ مُنْجِیاتٌ لِلْمُؤْمِنِ: کفُّ لِسانِهِ عَنِ النّاسِ وَ اغْتِیابِهِمْ.

وَ اشْتِغالُهُ نَفْسَهُ بِما ینْفَعُهُ لاِخِرَتِهِ وَ دُنْیاهُ وَ طُولُ الْبُکاءِ عَلی خَطیئَتِهِ.

سه چیز سبب نجات مؤمن است: 1 بازداشتن زبان از غیبت مردم، 2 مشغول کردن خودش به آنچه که برای آخرت و دنیایش سود دهد، 3 و گریستن طولانی بر گناهش.

12 به سوی بهشت

مَنِ اشْتاقَ إِلی الْجَنَّهِ سارَعَ إِلَی الْخَیراتِ وَ سَلا عَنِ الشَّهَواتِ وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النّارِ بادَرَ بِالتَّوْبَهِ إِلَی اللّهِ مِنْ ذُنُوبِهِ وَ راجَعَ عَنِ الَْمحارِمِ.

هر که مشتاق بهشت است به حسنات شتابد و از شهوات دوری گزیند، هر که از دوزخ ترسد برای توبه از گناهانش به درگاه خدا پیشی گیرد و از حرامها برگردد.

13 ثواب نگاه

نَظَرُ المُؤْمِنِ فی وَجْهِ أَخیهِ المُؤْمِنِ لِلْمَوَدَّهِ وَ الَْمحَبَّهِ لَهُ عِبادَهٌ.

نگاه مهرآمیز مؤمن به چهره برادر مؤمنش و محبّت به او عبادت است.

14 پارسایی و دعا

ما مِنْ شَیء أَحَبُّ إِلَی اللّهِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ مِنْ عِفَّهِ بَطْن وَ فَرْج وَ ما مِنْ شَیء أَحَبُّ إِلَی اللّهِ مِنْ أَنْ یسْأَلَ.

چیزی نزد خدا، پس از معرفت او، محبوبتر از پارسایی شکم و شهوت نیست، و چیزی نزد خدا محبوبتر از درخواست کردن از او نیست.

15 پذیرش عذر دیگران

إِنْ شَتَمَک رَجُلٌ عَنْ یمینِک ثُمَّ تَحَوَّلَ إِلی یسارِک وَ اعْتَذَرَ إِلَیک فَاقْبَلْ عُذْرَهُ.

اگر مردی از طرف راستت به تو دشنام داد و سپس به سوی چپت گردید و از تو عذرخواهی نمود، عذرش را بپذیر.

16 حقّ خدا بر بنده

فَأَمّا حَقُّ اللّهِ الاَْکبَرِ فَإِنَّک تَعْبُدُهُ لا یشْرِک بِهِ شَیئًا فَإِذا فَعَلْتَ ذلِک بِإِخْلاص جَعَلَ لَک عَلی نَفْسِهِ أَنْ یکفِیک أَمْرَ الدُّنْیا وَ الاْخِرَهِ وَ یحْفَظَ لَک ما تُحِبُّ مِنْها.

حقّ خداوند بزرگ این است که او را بپرستی و چیزی را شریکش ندانی و چون از روی اخلاص این کار را کردی، خدا بر عهده گرفته که کار دنیا و آخرت تو را کفایت کند و آنچه از او بخواهی برایت نگهدارد.

17 حقّ پدر بر فرزند

وَ أَمّا حَقُّ أَبیک فَتَعْلَمَ أَنَّهُ أَصْلُک وَ أَنَّک فَرْعُهُ وَ أَنَّک لَوْلاهُ لَمْ تَکنْ، فَمَهْما رَأَیتَ فی نَفْسِک مِمّا تُعْجِبُک فَاعْلَمْ أَنَّ أَباک أَصْلُ النِّعْمَهِ عَلَیک فیهِ وَ احْمَدِ اللّهَ وَ اشْکرْهُ عَلی قَدْرِ ذلِک.

و امّا حقّ پدرت را باید بدانی که او اصل و ریشه توست و تو شاخه او هستی، و بدانی که اگر او نبود تو نبودی، پس هر زمانی در خود چیزی دیدی که خوشت آمد بدان که [از پدرت داری] زیرا اساس نعمت و خوشی تو، پدرت می باشد، و خدا را سپاس بگزار و به همان اندازه شکر کن.

18 تقدّم طاعت خدا بر هر چیز

قَدِّمُوا أَمْرَ اللّهِ وَ طاعَتَهُ وَ طاعَهَ مَنْ أَوْجَبَ اللّهُ طاعَتَهُ بَینَ یدَی الاُْمُورِ کلِّها.

طاعت خدا و طاعت هر که را خدا واجب کرده بر همه چیز مقدّم بدارید.

19 حقّ مادر بر فرزند

فَحَقُّ أُمِّک فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّها حَمَلَتْک حَیثُ لا یحْمِلُ أَحَدٌ وَ أَطْعَمَتْک مِنْ ثَمَرَهِ قَلْبِها ما لا یطْعِمُ أَحَدٌ أَحَدًا.

وَ أَنَّها وَقَتْک بِسَمْعِها وَ بَصَرِها وَ یدِها وَ رِجْلِها وَ شَعْرِها وَ بَشَرِها وَ جَمیعِ جَوارِحِها مُسْتَبْشِرَهً بِذلِک، فَرِحَهً، مُوبِلَهً مُحْتَمِلَهً لِما فیهِ مَکرُوهُها وَ أَلَمُها وَ ثِقْلُها وَ غَمُّها حَتّی دَفَعَتْها عَنْک یدُالْقُدْرَهِ وَ أَخْرَجَتْک إِلَی الاَْرْضِ فَرَضِیتْ أنْ تَشْبَعَ وَ تَجُوعَ هِی وَ تَکسُوَک وَ تَعْری وَ تَرْوِیک وَ تَظْمَأَ وَ تُظِلَّک وَ تَضْحی وَ تُنَعِّمَک بِبُؤْسِها وَ تُلَذِّذَک بِالنَّوْمِ بِأَرَقِها وَ کانَ بَطْنُها لَک وِعاءً وَ حِجْرُها لَک حِواءً وَ ثَدْیها لَک سِقاءً، وَ نَفْسُها لَک وِقاءً، تُباشِرُ حَرَّ الدُّنْیا وَ بَرْدَها لَک وَ دُونَک، فَتَشْکرْها عَلی قَدْرِ ذلِک وَ لا تَقْدِرُ عَلَیهِ إِلاّ بِعَوْنِ اللّهِ وَ تَوْفیقِهِ.

و امّا حقّ مادرت این است که بدانی او تو را در شکم خود حمل کرده که احدی کسی را آن گونه حمل نکند، و از میوه دلش به تو خورانیده که کسی از آن به دیگری نخوراند، و اوست که تو را با گوش و چشم و دست و پا و مو و همه اعضایش نگهداری کرده و بدین فداکاری شاداب و شادمان و مواظب بوده و هر ناگواری و درد و سنگینی و غمی را تحمّل کرده تا [توانسته] دست قدرت [مکروهات] را از تو دفع نموده و تو را از آنها رهانده و به روی زمین کشانده و باز هم خوش بوده که

21 ارزش مجالس صالحان

مَجالِسُ الصّالِحینَ داعِیهٌ إِلَی الصَّلاحِ وَ آدابُ الْعُلَماءِ زِیادَهٌ فِی الْعَقلِ.

مجلسهای شایستگان، دعوت کننده به سوی شایستگی است و آداب دانشمندان، فزونی در خرد است.

امام و مسابقه تیراندازی

هشام بن عبدالملک تصمیم گرفت امام باقر را به مسابقه تیراندازی فرا خواند تا به واسطه شکست

اشاره

قالَ الاِْمامُ الْباقِرُ (علیه السلام):

1 نافرجام و خوش انجام

فَلَرُبَّ حَریص عَلی أَمْر مِنْ أُمُورِ الدُّنْیا قَدْ نالَهُ، فَلَمّا نالَهُ کانَ عَلَیهِ وَبالاً وَشَقِی بِهِ وَلَرُبَّ کارِه لاَِمْر مِنْأُمُورِالاْخِرَهِ قَدْنالَهُ فَسَعِدَبِهِ.

چه بسا حریصی بر امری از امور دنیا دست یافته و چون بدان رسیده باعث نافرجامی و بدبختی او گردیده است، و چه بسا کسی که برای امری از امور آخرت کراهت داشته و بدان رسیده، ولی به وسیله آن سعادتمند گردیده است.

2 بهترین فضیلت و برترین جهاد

لا فَضیلَهَ کالْجِهادِ، وَ لا جِهادَ کمُجاهَدَهِ الْهَوی.

فضیلتی چون جهاد نیست، و جهادی چون مبارزه با هوای نفس نیست.

3 استقامت بزرگ

أُوصیک بِخَمْس: إِنْ ظُلِمْتَ فَلا تَظْلِمْ وَ إِنْ خانُوک فَلا تَخُنْ، وَ إِنْ کذِّبْتَ فَلا تَغْضَبْ، وَ إِنْ مُدِحْتَ فَلا تَفْرَحْ وَ إِنْ ذُمِمْتَ فَلا تَجْزَعْ.

تو را به پنج چیز سفارش می کنم: 1 اگر مورد ستم واقع شدی ستم مکن، 2 اگر به تو خیانت کردند، خیانت مکن، 3 اگر تکذیبت کردند، خشمگین مشو، 4 اگر مدحت کنند، شاد مشو، 5 و اگر نکوهشت کنند بی تابی مکن.

4 پذیرش سخن پاک

خُذُوا الْکلِمَهَ الطَّیبَهَ مِمَّنْ قالَها وَ إِنْ لَمْ یعْمَلْ بِها.

سخن طیب و پاکیزه را از هر که گفت بگیرید، اگرچه او خود، بدان عمل نکند.

5 زیبایی حلمِ با علم

ماشیبَ شَیءٌ بِشَیء أَحْسَنَ مِنْ حِلْم بِعِلْم.

چیزی با چیزی نیامیزد که بهتر از حلم با علم باشد.

6 کمالِ جامع انسانی

أَلْکمالُ کلُّ الْکمالِ أَلتَّفَقُهُ فِی الدّینِ وَ الصَّبْرُ عَلَی النّائِبَهِ وَ تَقْدیرُ الْمَعیشَهِ.

همه کمال در سه چیز است: 1 فهم عمیق در دین، 2 صبر بر مصیبت و ناگواری، 3 و اندازه گیری خرج زندگانی.

7 سه خصلت نیکو

ثَلاثَهٌ مِنْ مَکارِمِ الدُّنْیا وَ الاْخِرَهِ: أَنْ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَک، وَ تَصِلَ مَنْ قَطَعَک، وَ تَحْلُمَ إِذا جُهِلَ عَلَیک.

سه چیز از مکارم دنیا و آخرت است: 1 گذشت کنی از کسی که به تو ستم کرده است، 2 بپیوندی به کسی که از تو بریده است، 3 و بردباری ورزی در وقتی که با تو به نادانی برخورد شود.

8 اصرار در دعا

إِنَّ اللّهَ کرِهَ إِلْحاحَ النّاسِ بَعْضِهِمْ عَلی بَعْض فِی الْمَسْأَلَهِ وَ أَحَبَّ ذلِک لِنَفْسِهِ، إِنَّ اللّهَ جَلَّ ذِکرُهُ یحِبُّ أَنْ یسْأَلَ وَ یطْلَبَ ما عِنْدَهُ.

خدا را بد آید که مردم در خواهش از یکدیگر اصرار ورزند، ولی اصرار را در سؤال از خودش دوست دارد، همانا خداوند که یادش بزرگ است دوست دارد که از او سؤال شود و آنچه نزد اوست طلب گردد.

9 فضیلت عالم بر عابد

عالِمٌ ینْتَفَعُ بِعِلْمِهِ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعینَ أَلْفَ عابِد.

دانشمندی که از علمش استفاده شود، از هفتاد هزار عابد بهتر است.

10 دو خصلت عالم

لا یکونُ الْعَبْدُ عالِمًا حَتّی لا یکونَ حاسِدًا لِمَنْ فَوْقَهُ وَ لا مُحَقِّرًا لِمَنْ دُونَهُ.

هیچ بنده ای عالم نباشد تا این که به بالا دست خود حسد نبرد و زیر دست خود را خوار نشمارد.

11 سه پاداش

مَنْ صَدَقَ لِسانُهُ زَکا عَمَلُهُ، وَ مَنْ حَسُنَتْ نِیتُهُ زیدَ فی رِزْقِهِ، وَ مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِأَهْلِهِ زیدَ فی عُمْرِهِ.

هر که زبانش راست است کردارش پاک است، و هر که خوش نیت است روزیاش فزون است، و هر که با اهلش نیکی می کند به عمرش افزوده شود.

12 پرهیز از کسالت

إِیاک وَ الْکسَلَ وَ الضَّجْرَ فَإِنَّهُما مِفْتاحُ کلِّ شَرٍّ، مَنْ کسِلَ لَمْ یؤَدِّ حَقًّا وَ مَنْ ضَجِرَ لَمْ یصْبِرْ عَلی حَقٍّ.

از کسالت و تنگدلی بپرهیز که این دو کلید هر بدی باشند، هر که کسالت ورزد حقّی را نپردازد، و هر که تنگدل شود بر حقّ شکیبا نَبُوَد.

13 بدترین حسرت در روز قیامت

إِنَّ أَشَدَّ النّاسِ حَسْرَهً یوْمَ الْقِیمَهِ عَبْدٌ وَصَفَ عَدْلاً ثُمَّ خالَفَهُ إِلی غَیرِهِ.

پر حسرتترین مردم در روز قیامت، بنده ای است که عدلی را وصف کند و خودش خلاف آن را عمل کند.

14 نتایج صله رحم

صِلَهُ الاَْرْحامِ تُزَکی الاَْعْمالَ وَ تُنمی الاَْمْوالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلْوی وَ تُیسِّرُ الْحِسابَ وَ تُنْسِیءُ فِی الاَْجَلِ.

صله ارحام، اعمال را پاکیزه گرداند و اموال را بیفزاید و بلا را بگرداند و حساب را آسان کند و اجل را به تأخیر اندازد.

15 نیکو گفتاری با دیگران

قُولُوا لِلنّاسِ أَحْسَنَ ما تُحِبُّونَ أَنْ یقالَ لَکمْ.

به مردم بگویید بهتر از آن چیزی که خواهید به شما بگویند.

16 هدیه الهی

إِنَّ اللّهَ یتَعَهَّدُ عَبْدَهُ الْمُؤْمِنَ بِالْبَلاءِ کما یتَعَهَّدُ الْغائِبُ أَهْلَهُ بِالْهَدِیهِ وَ یحْمیهِ عَنِ الدُّنْیا کما یحْمِی الطَّبیبُ الْمَریضَ.

همانا خداوند بنده مؤمنش را با بلا مورد لطف قرار دهد، چنان که سفر کرده ای برای خانواده خود هدیه بفرستد، و او را از دنیا پرهیز دهد، چنان که طبیب مریض را پرهیز دهد.

17 راستگویی و ادای امانت

عَلَیکمْ بِالْوَرَعِ وَ الاِْجْتَهادِ وَ صِدْقِ الْحَدیثِ وَ أَداءِ الاَْمانَهِ إِلی مَنِ ائْتَمَنَکمْ عَلَیها بَرًّا کانَ أَوْ فاجِرًا، فَلَوْ أَنَّ قاتِلَ عَلِی بْنِ أَبی طالِب عَلَیهِ السَّلامُ إِئْتَمَنَنی عَلی أَمانَه لاََدَّیتُها إِلَیهِ.

بر شما باد پارسایی و کوشش و راستگویی و پرداخت امانت به کسی که شما را امین بر آن دانسته، نیک باشد یابد.

و اگر قاتل علی بن ابیطالب (علیه السلام) به من امانتی سپرد، هر آینه آن را به او برخواهم گرداند.

18 تعریف غیبت و بهتان

مِنَ الْغیبَهِ أَنْ تَقُولَ فی أَخیک ما سَتَرَهُ اللّهُ عَلَیهِ، وَ أَنَّ الْبُهْتانَ أَنْ تَقُولَ فی أَخیک ما لَیسَ فیهِ.

غیبت آن است که درباره برادرت چیزی را بگویی که خداوند بر او پوشیده و مستور داشته است.

و بهتان آن است که عیبی را که در برادرت نیست به او ببندی.

19 دشنامگو، مبغوض خداست

إِنَّ اللّهَ یبْغِضُ الْفاحِشَ المُتَفَحِّشَ.

خداوند، دشنامگوی بیآبرو را دشمن دارد.

20 نشانه های تواضع

أَلتَّواضُعُ أَلرِّضا بِالَْمجْلِسِ دُونَ شَرَفِهِ، وَ أَنْ تُسَلِّمَ عَلی مَنْ لَقیتَ وَ أَنْ تَتْرُک الْمِراءَ وَ إِنْ کنْتَ مُحِقًّا.

تواضع و فروتنی آن است که (آدمی) به نشستن در آنجا که فروتر از شأن اوست راضی باشد، و این که به هر کس رسیدی سلام کنی، و جدال را وانهی گرچه بر حقّ باشی.

21 پاکدامنی، بهترین عبادت

أَفْضَلُ الْعِبادَهِ عِفَّهُ الْبَطْنِ وَ الْفَرْجِ.

بالاترین عبادت، عفّت شکم و شهوت است.

22 نشانه شیعه واقعی

ما شیعَتُنا إِلاّ مَنِ اتَّقَی اللّهَ وَ أَطاعَهُ.

شیعه ما نیست، مگر آن که تقوای الهی داشته باشد و خدا را فرمان بَرَد.

23 ریشه گناه، نشناختن خداست

ما عَرَفَ اللّهَ مَنْ عَصاهُ.

خدا را نشناخته آن که نافرمانیاش کند.

24 عقل، بهترین مخلوق الهی

لَمّا خَلَقَ اللّهُ الْعَقْلَ اسْتَنْطَقَهُ ثُمَّ قالَ لَهُ: أَقْبِلْ فَأَقْبَلَ.

ثُمَّ قالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ ثُمَّ قالَ: وَ عِزَّتی وَ جَلالی ما خَلَقْتُ خَلْقًا هُوَ أَحَبُّ إِلَی مِنْک وَ لا أَکمَلْتُک إِلاّ فیمَنْ أُحِبُّ، أَما إِنّی إِیاک آمُرُ وَ إِیاک أَنْهی وَ إِیاک أُعاقِبُ وَ إِیاک أُثیبُ.

چون خداوند، عقل را آفرید از او بازپرسی کرد، به او گفت: پیش آی! پیش آمد.

گفت: بازگرد.

بازگشت.

فرمود: به عزّت و جلالم سوگند، مخلوقی را که از تو به پیشم محبوبتر باشد نیافریدم.

و تو را تنها به کسانی که دوستشان دارم به طور کامل دادم.

همانا امر و نهی و کیفر و پاداشم متوجّه توست.

25 بر اساس عقل

إِنَّما یداقُّ اللّهُ الْعِبادَ فِی الْحِسابِ یوْمَ الْقِیمَهِ عَلی قَدْرِ ما آتاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ فِی الدُّنْیا.

خداوند در روز قیامت در حساب بندگانش، به اندازه عقلی که در دنیا به آنها داده است، دقّت و باریک بینی می کند.

26 مزدِ معلّم و متعلّم

إِنَّ الَّذی یعَلِّمُ الْعِلْمَ مِنْکمْ لَهُ أَجْرٌ مِثْلُ أَجْرِ الْمُتَعَلِّمِ وَ لَهُ الْفَضْلُ عَلَیهِ، فَتَعَلَّمُوا الْعِلْمَ مِنْ حَمَلَهِ الْعِلْمِ وَ عَلِّمُوهُ إِخْوانَکمْ کما عَلَّمَکمُوهُ الْعُلَماءُ.

آن که از شما به دیگری علم آموزد مزد او به مقدار مزد دانشجوست و از او هم بیشتر.

از دانشمندان دانش فرا گیرید و آن را به برادران دینی خود بیاموزید، چنان که دانشمندان به شما آموختند.

27 گناهِ فتوا دهنده بی دانش

مَنْ أَفْتَی النّاسَ بِغَیرِ عِلْم وَ لا هُدًی لَعَنَتْهُ مَلائِکهُ الرَّحْمَهِ وَ مَلائِکهُ الْعَذابِ وَ لَحِقَهُ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِفُتْیاهُ.

هر که بدون علم و هدایت به مردم فتوا دهد، فرشتگان رحمت و فرشتگان عذاب او را لعنت کنند و گناه آن که به فتوایش عمل کند دامنگیرش شود.

28 عالمان دوزخی

مَنْ طَلَبَ الْعِلْمَ لِیباهِی بِهِ الْعُلَماءَ، أَوْ یمارِی بِهِ السُّفَهاءَ أَوْ یصْرِفَ بِهِ وُجُوهَ النّاسِ إِلَیهِ فَلْیتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النّارِ إِنَّ الرِّئاسَهَ لاتَصْلُحُ إِلاّ

لاَِهْلِها.

هر که علم و دانش را جوید برای آن که بر علما ببالد یا با سفها بستیزد یا مردم را متوجّه خود کند، باید آتش دوزخ را جای نشستن خود گیرد؛ همانا ریاست جز برای اهلش شایسته نیست.

29 سرنگونان جهنّمی

فی قَوْلِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ «فَکبْکبُوا فیها هُمْ وَ الْغاوُنَ» قالَ: هُمْ قَوْمٌ وَصَفُوا عَدْلاً بِأَلْسِنَتِهِمْ ثُمَّ خالَفُوهُ إِلی غَیرِهِ.

درباره آیه شریفه «فَکبْکبُوا فیها هُمْ وَ الْغاوُنَ»؛ یعنی: «اینها و گمراهان در دوزخ سرنگون گردند.»، فرمود: ایشان گروهی باشند که عدالت را به زبان بستایند، امّا در عمل با آن مخالفت ورزند!

30 غیر خدا را تکیهگاه نگیرید

لا تَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللّهِ وَلیجَهً فَلا تَکونُوا مُؤْمِنینَ فَإِنَّ کلَّ سَبَب وَنَسَب وَقَرابَه وَوَلیجَه وَ بِدْعَه وَشُبْهَه مُنْقَطِعٌ إِلاّ ما أَثْبَتَهُ الْقُرآنُ.

غیر خدا را برای خود تکیهگاه و محرم راز مگیرید که در آن صورت مؤمن نیستید، زیرا هر وسیله و پیوند و خویشی و محرم راز و هر گونه بدعت و شبهتی، نزد خدا، بریده و بیاثر است جز آنچه را که قرآن، اثبات کرده است. [و آن ایمان و عمل صالح است.]

31 نشانه های فقیهِ پارسا

إِنَّ الْفَقیهَ حَقَّ الْفقیهِ أَلزّاهِدُ فِی الدُّنْیا، أَلرّاغِبُ فِی الاْخِرَهِ أَلْمُتَمَسِّک بِسُنَّهِ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم).

فقیه حقیقی، زاهد در دنیا، مایل به آخرت و چنگ زننده به سنّت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) است.

32 شوخی بدون فحش

إِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یحِبُّ الْمُلاعِبَ فِی الْجَماعَهِ بِلا رَفَث.

خدای عزّوَجلّ آن کس را که میان جمعی شوخی و خوشمزگی کند دوست دارد، در صورتی که فحشی در میان نباشد.

33 عذاب زودرسِ سه خصلت

ثَلاثُ خِصال لا یمُوتُ صاحِبُهُنَّ أَبَدًا حَتّی یری وَ بالَهُنَّ: أَلْبَغْی، وَ قَطیعَهُ الرَّحِمِ وَ الَْیمینُ الْکاذِبَهُ یبارِزُ اللّهَ بِها.

سه خصلت است که مرتکبشان نمیرد تا وبالشان را بیند: ستمکاری و از خویشان بریدن و قسم دروغ که نبرد با خداست.

34 مطلوبِ خدا

ما مِنْ شَیء أَفْضَلُ عِنْدَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ أَنْ یسْأَلَ وَ یطْلَبَ مِمّا عِنْدَهُ.

چیزی نزد خداوند عزَّوجَلّ بهتر از این نیست که از او درخواست شود و از آنچه نزد اوست خواسته شود.

35 پافشاری در دعا

وَ اللّهِ لا یلِحُّ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ عَلَی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ فی حاجَتِهِ إِلاّ قَضاها لَهُ.

به خدا سوگند هیچ بنده ای در دعا پافشاری و اصرار به درگاه خدای عزّوجلّ نکند، جز این که حاجتش را برآورد.

36 دعا کردن در سحر

إِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یحِبُّ مِنْ عِبادِهِ الْمُؤْمِنینَ کلَّ عَبْد دَعّاء فَعَلَیکمْ بِالدُّعاءِ فِی السَّحَرِ إِلی طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِنَّها ساعَهٌ تُفْتَحُ فیها أَبْوابُ السَّماءِ، وَ تُقْسَمُ فیهَا الاَْرْزاقُ، وَ تُقْضی فیهَا الْحَوائِجُ الْعِظامُ.

همانا خداوند عزّوجلّ از میان بندگان مؤمنش آن بنده ای را دوست دارد که بسیار دعا کند، پس بر شما باد دعا در هنگام سحر تا طلوع آفتاب، زیرا آن ساعتی است که درهای آسمان در آن هنگام بازگردد و روزیها در آن تقسیم گردد و حاجتهای بزرگ برآورده شود.

37 دعا برای دیگران

أَوْشَک دَعْوَهً وَ أَسْرَعُ إِجابَهً دُعاءُ الْمَرْءِ لاَِخیهِ بِظَهْرِ الْغَیبِ.

دعایی که بیشتر امید اجابت آن می رود و زودتر به اجابت می رسد، دعا برای برادر دینی است در پشت سرِ او.

38 چشمهایی که نمیگریند

کلُّ عَین باکیهٌ یوْمَ الْقِیمهِ غَیرُ ثَلاث: عَین سَهِرَتْ فی سَبیلِ اللّهِ وَ عَین فاضَتْ مِنْ خَشْیهِ اللّهِ، وَ عَینِ غُضَّتْ عَنْ مَحارِمِ اللّهِ.

هر چشمی روز قیامت گریان است، جز سه چشم: 1 چشمی که در راه خدا شب را بیدار باشد، 2 چشمی که از ترس خدا گریان شود، 3 و چشمی که از محرّمات الهی بسته شود.

39 حریص همچون کرم ابریشم

مَثَلُ الْحَریصِ عَلَی الدُّنْیا مَثَلُ دُودَهِ الْقَزِّ، کلَّما ازْدادَتْ مِنَ الْقَزِّ عَلی نَفْسِها لَفًّا کانَ أَبْعَدَ لَها مِنَ الْخُرُوجِ حَتّی تَمُوتَ غَمًّا.

شخص حریص به دنیا، مانند کرم ابریشم است که هر چه بیشتر ابریشم بر خود میپیچد راه بیرون شدنش دورتر و بسته تر میگردد، تا این که از غم و اندوه بمیرد.

40 دو رویی و دو زبانی

بِئْسَ الْعَبْدُ عَبْدٌ یکونُ ذاوَجْهَینِ وَ ذالِسانَینِ، یطْری أَخاهُ شاهِدًا وَ یأْکلُهُ غائِبًا، إِنْ أُعْطِی حَسَدَهُ وَ إِنِابْتُلِی خَذَلَهُ.

بد بنده ای است آن بنده ای که دو رو و دو زبان باشد، در حضورِ برادرش او را ستایش کند، و در پشت سر، او را بخورد! اگر دارا شود بر او حسد برد و اگر گرفتار شود، دست از یاری او بردارد.

اشاره

قالَ الاِْمامُ الصّادِقٌ (علیه السلام):

1 محاسبه روزانه نفس

حَقٌّ عَلی کلِّ مُسْلِم یعْرِفُنا أَنْ یعْرِضَ عَمَلَهُ فی کلِّ یوْم وَ لَیلَه عَلی نَفْسِهِ فَیکونَ مُحاسِبَ نَفْسِهِ، فَإِنْ رَأی حَسَنَهً اسْتَزادَ مِنها، وَ إِنْ رَأی سَیئَهً اسْتَغْفَرَ مِنْها لِئَلاّ یخْزی یوْمَ الْقِیمَهِ.

بر هر مسلمانی که ما را بشناسد سزاوار است که در هر شبانه روز عملش را بر خود عرضه دارد و خود حسابگر خویش باشد، اگر حسنه دید بر آن بیفزاید، و اگر گناه دید از آن آمرزش خواهد تا این که روز قیامت رسوا نشود.

2 استقامت

لَوْ أَنَّ شیعَتَنا اسْتَقامُوا لَصافَحَتْهُمُ الْمَلائِکهُ وَ لاََظَلَّهُمُ الْغَمامُ وَ لاََشْرَقُوا نَهارًا وَ لاََکلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَ لَما سَأَلُوا اللّهَ شَیئًا إِلاّ أَعْطاهُمْ.

اگر شیعیان ما استقامت میورزیدند، هر آینه فرشتگان با آنها دست می دادند و ابر بر آنها سایه میانداخت و در روز میدرخشیدند و از فراسر و زیر پای خود روزی میخوردند و چیزی از خدا نمی خواستند، مگر این که به آنها می داد.

3 مفاسدِ نیرنگ و حسادت

مَنْ غَشَّ أَخاهُ وَ حَقَّرَهُ وَ ناواهُ جَعَلَ اللّهُ النّارَ مَأْواهُ.

وَ مَنْ حَسَدَ مُؤْمِنًا إِنْماثَ الاْیمانُ فی قَلْبِهِ کما ینْماثُ الْمِلْحُ.

هر که با برادرش نیرنگ ورزد و او را کوچک شمارد و با او در افتد، خداوند آتش را جایگاهش گرداند، و هر که بر مؤمنی حسد برد، ایمان در دلش آب شود، چنان که نمک در آب حلّ شود.

4 پارسایی، کوشش و کمک به مؤمنان

لا تَذْهَبَنَّ بِکمُ الْمَذاهِبُ فَوَ اللّهِ لا تُنالُ وِلایتُنا إِلاّ بِالْوَرَعِ وَ الاِْجْتِهادِ فِی الدُّنْیا وَ مُواساهِ الاِْخْوانِ فِی اللّهِ، وَ لَیسَ مِنْ شیعَتِنا مَنْ یظْلِمُ النّاسَ.

مسلکها و مذهبها شما را نبرند، به خدا سوگند به ولایت ما نتوان رسید جز با پارسایی و کوشش در دنیا، و یاری دادن برادران برای خدا.

و کسی که به مردم ستم کند، شیعه ما نیست.

5 نتیجه اعتماد به خدا

مَنْ یثِقْ بِاللّهِ یکفِهِ ما أَهَمَّهُ مِنْ أَمْرِ دُنْیاهُ وَ آخِرَتِهِ وَ یحْفَظْ لَهُ ما غابَ عَنْهُ، وَ قَدْ عَجَزَ مَنْ لَمْ یعِدَّ لِکلِّ بَلاء صَبْرًا وَ لِکلِّ نِعْمَه شُکرًا وَ لِکلِّ عُسْر یسْرًا.

هر که به خدا اعتماد ورزد، خدا مهمِّ دنیا و آخرتش را کفایت کند و هر چه از او غایب است برایش حفظ کند.

درمانده و ناتوان است هر که برای هر بلا صبری، و برای هر نعمت شکری، و برای هر دشواری آسانی ای ندارد.

6 دستورهای اخلاق عملی

صِلْ مَنْ قَطَعَک، وَأَعْطِ مَنْ حَرَمَک، وَ أَحْسِنْ إِلی مَنْ أَساءَ إِلَیک وَ سَلِّمْ عَلی مَنْ سَبَّک.

وَ أَنْصِفْ مَنْ خاصَمَک، وَ اعْفُ عَمَّنْ ظَلَمَک کما أَنَّک تُحِبُّ أَنْ یعْفی عَنْک، فَاعْتَبِرْ بِعَفْوِ اللّهِ عَنْک.

أَلا تَری أَنَّ شَمْسَهُ أَشْرَقَتْ عَلَی الاَْبْرارِ وَ الْفُجّارِ.

وَ أَنَّ مَطَرَهُ ینْزِلُ عَلَی الصّالِحینَ وَ الْخاطِئینَ.

با کسی که از تو بریده بپیوند، و به آن که از تو دریغ کرده بخشش کن، و با کسی که به تو بدی کرده نیکی کن.

و به کسی که به تو دشنام داده سلام کن.

و با کسی که به تو دشمنی ورزیده انصاف ورز.

و کسی که تو را ستم ورزیده عفو کن، همچنان که دوست داری که از تو گذشت شود.

به عفو خدا از خودت عبرت گیر، آیا نبینی که آفتابش بر نیکان و بدان هر دو میتابد و بارانش بر شایستگان و ناشایستگان میبارد؟!

7 آهسته

!وَ اخْفِضِ الصَّوْتَ، إِنَّ رَبَّک الَّذی یعْلَمُ ما تُسِّرُونَ وَ ما تُعْلِنُونَ، قَدْ عَلِمَ ما تُریدُونَ قَبْلَ أَنْ تَسْأَلُوهُ.

صدایت را فرودآر، زیرا خدایی که نهان و آشکار را میداند سؤال ناکرده میداند که شما چه می خواهید.

8 بهشت و جهنّم، خیر و شرّ واقعی

أَلْخَیرُ کلُّهُ أَمامُک، وَ إِنَّ الشَّرَّ کلَّهُ أَمامُک، وَ لَنْ تَرَی الْخَیرَ وَ الشَّرَّ إِلاّ بَعْدَ الاْخِرَهِ، لاَِنَّ اللّهَ جَلَّ وَ عَزَّ جَعَلَ الْخَیرَ کلَّهُ فِی الْجَنَّهِ وَ الشَّرَّ کلَّهُ فِی النّارِ، لاَِنَّهُما الْباقیانِ.

تمام خیر در برابر تو و تمام شرّ نیز در برابر توست.

و خیر و شرّ را نبینی، مگر بعد از آخرت، زیرا که خداوند عزّوجلّ تمام خیر را در بهشت و تمام شرّ را در دوزخ قرار داده، زیرا که این دواند که باقیند.

9 جلوه و چهره اسلام

أَلاِْسْلامُ عُرْیانٌ فَلِباسُهُ الْحَیاءُ وَ زینَتُهُ الْوَقارُ وَ مُرُوءَتُهُ الْعَمَلُ الصّالِحُ وَ عِمادُهُ الْوَرَعُ وَ لِکلِّ شَیء أَساسٌ وَ أَساسُ الاِْسْلامِ حُبُّنا أَهْلَ الْبَیتِ.

اسلام، برهنه است، لباسش حیا و زیورش وقار و جوانمردی اش عمل صالح و ستونش پارسایی می باشد.

و برای هر چیزی پایه ای است و پایه اسلام دوستی، ما اهل بیت است.

10 عمل برای آخرت

إِعْمَلِ الْیوْمَ فِی الدُّنْیا بِما تَرْجُوا بِهِ الْفَوْزَ فِی الاْخِرَهِ.

امروز در دنیا کاری کن که به وسیله آن امیدِ کامیابی در آخرت را داری.

11 پاداش یاری دوستان اهل بیت

لا یبْقی أَحَدٌ مِمَّنْ أَعانَ مُؤْمِنًا مِنْ أَوْلِیائِنا بِکلِمَه إِلاّ أَدْخَلَهُ اللّهُ الْجَنَّهَ بِغَیرِ حِساب.

در روز قیامت کسی نماند که یک کلمه به مؤمنی از دوستان ما کمک کرده باشد، جز این که خداوند او را بی حساب به بهشت داخل گرداند.

12 پرهیز از ریا و جدال و دشمنی

إِیاک وَ الْمُراءَ فَإِنَّهُ یحْبِطُ عَمَلَک وَ إِیاک وَ الْجِدالَ فَإِنَّهُ یوبِقُک وَ إِیاک وَ کثْرَهَ الْخُصُوماتِ فَإِنَّها تُبْعِدُک مِنَ اللّهِ.

از ریاکاری بپرهیز که عملت را از بین برد و از جدال بپرهیز که هلاکت گرداند.

و از خصومتها و دشمنیها بپرهیز که تو را از خدا دور کند.

13 پاکیزگی روح، ابزار تشخیص مؤمن

إِذا أَرادَ اللّهُ بِعَبْد خَیرًا طَیبَ رُوحَهُ فَلا یسْمَعُ مَعْرُوفًا إِلاّ عَرَفَهُ وَ لا مُنْکرًا إِلاّ أَنْکرَهُ، ثُمَّ قَذَفَ اللّهُ فی قَلْبِهِ کلِمَهً یجْمَعُ بِها أَمْرَهُ.

چون خدا خیر بنده ای را خواهد روحش را پاک گرداند، به طوری که هیچ معروفی به گوشش نرسد، مگر آن که آن را بفهمد و هیچ منکری را نشنود، جز آن که زشتش داند و سپس کلمه ای به دلش الهام کند که کارش را بدان فراهم آرد.

14 درخواست عافیت از خدا

فَسْئَلُوا رَبَّکمُ الْعافِیهَ وَ عَلَیکمْ بِالدَّعَهِ وَ الْوَقارِ وَ السَّکینَهِ وَ الْحَیاءِ.

از پروردگارتان عافیت بخواهید و نرمش و وقار و آرامش حیا را حفظ کنید.

15 نفسِ دعا، عمل است

أَکثِرُوا مِنَ الدُّعاءِ، فَإِنَّ اللّهَ یحِبُّ مِنْ عِبادِهِ الَّذینَ یدْعُونَهُ، وَ قَدْ وَعَدَ عِبادَهُ الْمُؤْمِنینَ الاِْسْتِجابَهَ وَ اللّهُ مُصَیرٌ دُعاءَ الْمؤْمِنینَ یوْمَ الْقِیمَهِ لَهُمْ عَمَلاً یزیدُهُمْ بِهِ فِی الْجَنَّهِ.

زیاد دعا کنید، زیرا خداوند بندگان دعا کن خود را دوست دارد و به بندگان مؤمنش وعده اجابت داده است، وخداوند در روز قیامت دعای مؤمنان را از کردارشان محسوب دارد و ثوابش را با بهشت فزاید.

16 دوستی بینوایان مسلمان

وَ عَلَیکمْ بِحُبِّ الْمَساکینِ الْمُسْلِمینَ، فَإِنَّ مَنْ حَقَّرَهُمْ وَ تَکبَّرَ عَلَیهِمْ فَقَدْ زَلَّ عَنْ دینِ اللّهِ وَ اللّهُ لَهُ حاقِرٌ ماقِتٌ وَ قَدْ قالَ أَبُونا رَسُولُ اللّه (صلی الله علیه و آله و سلم) «أَمَرَنی رَبّی بِحُبِّ الْمَساکینِ المُسْلِمینَ مِنْهُمْ».

بر شما باد به دوستی مستمندانِ مسلمان، زیرا هر کس آنان را کوچک بدارد و بر آنها تکبّر ورزد، به راستی که از دین خدا لغزیده و خدا کوچک کننده و زبون کننده اوست.

و پدر ما رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده: «پروردگارم به من دستور داده است که مستمندانِ مسلمان را دوست بدارم.»

17 ریشه کفر

إِیاکمْ أَنْ یحْسُدَ بَعْضُکمْ بَعْضًا فَإِنَّ الْکفْرَ أَصْلُهُ الْحَسَدُ.

از حسدورزی به یکدیگر بپرهیزید، زیرا ریشه کفر، حسد است.

18 اعمال محبّت آور

ثَلاثٌ تُورِثُ الَْمحَبَّهَ: أَلدَّینُ وَ التَّواضُعُ وَ الْبَذْلُ. سه چیز است که محبّت آورد: قرض دادن و فروتنی و بخشش.

19 اعمال دشمنی آور

ثَلاثَهٌ مَکسَبَهٌ لِلْبَغْضاءِ: أَلنِّفاقُ وَ الظُّلْمُ وَ الْعُجْبُ.

سه چیز است که دشمنی می آورد: دورویی، ستم و خودبینی.

20 نشانه های سه کس

ثَلاثَهٌ لا تُعْرَفُ إِلاّ فی ثَلاثَهِ مَواطِنَ: لا یعْرَفُ الْحَلیمُ إِلاّ عِنْدَ الْغَضَبِ وَ لاَ الشُّجاعُ إِلاّ عِنْدَ الْحَرْبِ، وَ لا أَخٌ إِلاّ عِنْدَ الْحاجَهِ.

سه کسند که شناخته نشوند جز در سه جا: بردبار شناخته نشود جز به هنگام خشم، و شجاع شناخته نشود جز به وقت نبرد، و برادر و دوست شناخته نشود جز به وقت نیاز.

21 نشانه های نفاق

ثَلاثٌ مَنْ کنَّ فیهِ فَهُوَ مُنافِقٌ وَ إِنْ صامَ وَ صَلّی: مَنْ إِذا حَدَّثَ کذَبَ، وَ إِذا وَعَدَ أَخْلَفَ.

وَ إِذَا ائْتُمِنَ خانَ.

سه چیز است در هر که باشد منافق است، اگر چه روزه بدارد و نماز بخواند: آن که چون سخن گوید دروغ گوید، و چون وعده کند خلاف ورزد و چون امینش دانند خیانت نماید.

22 به سه کس اعتماد نکن!

لا تُشاوِرْ أَحْمَقَ، وَ لا تَسْتَعِنْ بِکذّاب وَ لا تَثِقْ بِمَوَدَّهِ مُلُوک.

با احمق مشورت نکن، و از دروغگو یاری مجو، و به دوستی زمامداران اعتماد مکن.

23 نشانه های سروری و بزرگی

ثَلاثٌ مَنْ کنَّ فیهِ کانَ سَیدًا: کظْمُ الْغَیظِ وَ الْعَفْوُ عَنِ الْمُسییءِ وَالصِّلَهُ بِالنَّفْسِ وَ الْمالِ.

سه چیز است که در هر که باشد آقا و سرور است: خشم فرو خوردن، گذشت از بدکردار، کمک و صله رحم با جان و مال.

24 نشانه های بلاغت

ثَلاثَهٌ فیهِنَّ الْبَلاغَهُ: أَلتَّقَرُّبُ مِنْ مَعْنَی الْبُغْیهِ، وَ التَّبَعُّدُ مِنْ حَشْوِ الْکلامِ، وَ الدَّلالَهُ بِالْقَلیلِ عَلَی الْکثیرِ.

سه چیز است که در آن بلاغت و شیوایی است: معنی مقصود را رساندن، و از سخن بیهوده دوری جستن، و با لفظ کم، معنی بسیار را رساندن.

25 نجات در سه چیز است

أَلنَّجاهُ فی ثَلاث: تُمْسِک عَلَیک لِسانَک، وَ یسَعُک بَیتُک وَ تَنْدَمُ عَلی خَطیئَتِک.

نجات در سه چیز است.

زبانت را نگهداری و در خانه ات بمانی! و بر خطایت پشیمان شوی.

26 انس و صفا در سه چیز است

أَلاُْنْسُ فی ثَلاث: فِی الزَّوْجَهِ الْمُوافِقَهِ وَ الْوَلَدِ الْبارِّ وَ الصَّدیقِ الْمُصافی.

انس در سه چیز است: زن موافق و فرزند نیکوکار و دوست خالص و با صفا.

27 نشانه های کرم و بزرگواری

ثَلاثَهٌ تَدُلُّ عَلی کرَمِ الْمَرْءِ: حُسْنُ الْخُلْقِ، وَ کظْمُ الْغَیظِ وَ غَضُّ الطَّرْفِ.

سه چیز است که دلیل بزرگواری شخص است: خوشخویی، فرو بردن خشم، و فرو هشتن چشم.

28 سه چیز، تباهی می آورند

ثَلاثَهٌ تُکدِّرُ الْعَیشَ: السُّلْطانُ الْجائِرُ، وَ الْجارُ السَّوْءُ وَ الْمَرْأَهُ الْبَذِیهُ.

سه کس زندگی را تیره کنند: زمامدار ستمگر، و همسایه بد، و زنِ بیشرم و بدزبان.

29 حقّ و ناحقّ

مَنْ طَلَبَ ثَلاثَهً بِغَیرِ حَقّ حُرِمَ ثَلاثَهً بِحَقٍّ: مَنْ طَلَبَ الدُّنْیا بِغَیرِ حَقٍّ حُرِمَ الاْخِرَهَ بِحَقٍّ، وَ مَنْ طَلَبَ الرِّیاسَهَ بِغَیرِ حَقٍّ حُرِمَ الطّاعَهَ لَهُ بِحَقٍّ وَ مَنْ طَلَبَ الْمالَ بِغَیرِ حَقٍّ حُرِمَ بَقاءَهُ لَهُ بِحَقٍّ. هر که سه چیز را به ناحقّ خواهد از سه چیز به حقّ محروم گردد: 1 هر که دنیا را به ناحقّ خواهد از آخرتِ به حقّ محروم گردد، 2 هر که به نا حقّ ریاست طلبد از طاعتِ به حقّ محروم گردد، 3 هر که به ناحقّ مالی را طلبد از ماندگاری به حقّ آن محروم گردد.

30 پرهیز از سه چیز

إِنْ یسْلَمِ النّاسُ مِنْ ثَلاثَهِ أَشْیاءَ کانَتْ سَلامَهً شامِلَهً: لِسانِ السَّوْءِ وَ یدِ السَّوْءِ وَ فِعْلِ السَّوْءِ.

اگر مردم از سه چیز در سلامت باشند، سلامت کامل خواهند داشت: زبان بد و دست بد و کاربد.

31 کمال احسان به سه چیز

لا یتِمُّ الْمَعْرُوفُ إِلاّ بِثَلاثِ خِصال: تَعْجیلُهُ وَ تَقْلیلُ کثیرِهِ وَ تَرْک الاِْمْتِنانِ بِهِ.

احسان و نیکی کامل نباشد، مگر با سه خصلت: شتاب در آن، کم شمردن بسیار آن، و منّت ننهادن بر آن.

32 ایمان سودمند

مَنْ لَمْ تَکنْ فیهِ ثَلاثُ خِصال لَمْ ینْفَعْهُ الاِْیمانُ: حِلْمٌ یرُدُّ بِهِ جَهْلَ الْجاهِلِ، وَ وَرَعٌ یحْجُزُهُ عَنْ طَلَبِ الَْمحارِمِ وَ خُلْقٌ یداری بِهِ النّاسَ.

هر که سه خصلت در او نباشد، ایمان به او سودی نرساند: 1 حلمی که با آن، نادانی نادان را برطرف کند، 2 پارسایی ای که از طلبِ حرام بازش دارد، 3 و اخلاقی که به وسیله آن با مردم مدارا کند.

33 درباره دانش

أُطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ تَزَینُوا مَعَهُ بِالْحِلْمِ وَ الْوَقارِ وَ تَواضَعُوا لِمَنْ تُعَلِّمُونَهُ الْعِلْمَ وَ تَواضَعُوا لِمَنْ طَلَبْتُمْ مِنْهُ الْعِلْمَ، وَ لا تَکونُوا عُلَماءَ جَبّارینَ فَیذْهَبَ باطِلُکمْ بِحَقِّکمْ.

دانش بیاموزید و با آن خود را به بردباری و سنگینی بیارایید و با دانش آموزان خود فروتن باشید، و در برابر استاد خویش تواضع کنید، و از عالمان متکبّر و مستبدّ نباشید، که رفتار ناحقّتان حقّ شما را از بین بَرَد.

34 اعتماد بر حسب شناخت

إِذا کانَ الزَّمانُ زَمانَ جَوْر وَ أَهْلُهُ أَهْلَ غَدْر فَالطُّمَأْنینَهُ إِلی کلِّ أَحَد عَجْزٌ.

هر گاه زمان، زمانِ جور و ستم باشد و اهل زمانه اهل غدر و نیرنگ، اعتماد و دلبستگی به هر کسی عجز و درماندگی است.

35 نتیجه تمایل به دنیا و اعراض از آن

أَلرَّغْبَهُ فِی الدُّنْیا تُورِثُ الْغَمَّ وَ الْحُزْنَ وَ الزُّهُدُ فِی الدُّنْیا راحَهُ الْقَلْبِ وَ الْبَدَنِ.

رغبت و تمایل به دنیا مایه غم و اندوه، و زهد و بی میلی به دنیا سبب راحتی قلب و بدن است.

36 صفات آمر به معروف و ناهی از منکر

إِنَّما یأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ ینْهی عَنِ المُنْکرِ مَنْ کانَتْ فیهِ ثَلاثُ خِصال:

1 عالِمٌ بِما یأْمُرُ، عالِمٌ بِما ینْهی.

2 عادِلٌ فیما یأْمُرُ، عادِلٌ فیما ینْهی.

3 رفیقٌ بِما یأْمُرُ، رَفیقٌ بِما ینْهی.

کسی امر به معروف و نهی از منکر می کند که در او سه ویژگی باشد:

1 به آنچه امر کند دانا باشد و بدانچه نیز نهی کند دانا باشد،

2 در آنچه امر کند عادل باشد و در آنچه نیز نهی کند عادل باشد،

3 به آنچه امر کند با نرمش امر کند و بدانچه نیز نهی کند با نرمش نهی کند.

37 زمامدار ستمگر

مَنْ تَعَرَّضَ لِسُلْطان جائِر فَأَصابَتْهُ مِنْهُ بَلِیهٌ لَمْ یوجَرْ عَلَیها وَ لَمْ یرْزَقِ الصَّبْرَ عَلَیها.

هر که از زمامدار ستمگر، طالب فضل و احسانی شود، از او بلایی بیند که، بر آن پاداش نیابد و صبر بر آن، روزی او نشود.

38 بهترین هدیه

أَحَبُّ إِخْوانی إِلَی مَنْ أَهْدی إِلَی عُیوبی.

محبوبترین برادرانم نزد من، کسی است که عیبهایم را به من اهدا کند.

39 برتری جوی گمراه

مَنْ دَعَا النّاسَ إِلی نَفْسِهِ وَ فیهِمْ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْهُ فَهُوَ مُبْتَدِعٌ ضالٌّ.

هر که با وجود داناتر از خود، مردم را به اطاعت از خود دعوت کند بدعت گزار و گمراه است.

40 صله رحم و آثار آن

إِنَّ صِلَهَ الرَّحِمِ وَ الْبِرَّ لَیهَوِّنانِ الْحِسابَ وَ یعْصِمانِ مِنَ الذُّنُوبِ فَصِلُوا إِخْوانَکمْ وَبِرُّوا إِخْوانَکمْ وَ لَوْ بِحُسْنِ السَّلامِ وَ رَدِّ الْجَوابِ.

به راستی که صله رحم و نیکوکاری، حساب را آسان کند و از گناهان جلوگیری نماید، پس با برادران خود صله رحم و نیکی کنید، گرچه به نیکو سلام دادن و جواب سلام باشد.

اشاره

قالَ الاِْمامُ الْکاظم (علیه السلام):

1 تعقّل و معرفت

ما بَعَثَ اللّهُ أَنْبِیاءَهُ وَ رُسُلَهُ إِلی عِبادِهِ إِلاّ لِیعْقِلُوا عَنِ اللّهِ، فَأَحْسَنُهُمُ اسْتِجابَهً أَحْسَنُهُمْ مَعْرِفَهً لِلّهِ، وَ أَعْلَمُهُمْ بِأَمْرِ اللّهِ أَحْسَنُهُمْ عَقْلاً وَ أَعْقَلُهُمْ أَرْفَعُهُمْ دَرَجَهً فِی الدُّنْیا وَ الاْخِرَهِ.

خداوند پیامبران و فرستادگانش را به سوی بندگانش بر نینگیخته، مگر آن که از طرف خدا تعقّل کنند.

پس نیکوترینشان از نظر پذیرش، بهترینشان از نظر معرفت به خداست، و داناترینشان به کار خدا، بهترینشان از نظر عقل است، و عاقلترین آنها، بلند پایه ترینشان در دنیا و آخرت است.

2 حجّت ظاهری و باطنی

إِنَّ لِلّهِ عَلَی النّاسِ حُجَّتَینِ، حُجَّهً ظاهِرَهً وَ حُجَّهً باطِنَهً، فَأمّا الظّاهِرَهُ فَالرُّسُلُ وَ الاَْنْبِیاءُ وَ الاَْئِمَّهُ وَ أَمَّا الْباطِنَهُ فَالْعُقُولُ.

همانا برای خداوند بر مردم دو حجّت است، حجّت آشکار و حجّت پنهان، امّا حجّت آشکار عبارت است از: رسولان و پیامبران و امامان؛ و حجّت پنهانی عبارت است از عقول مردمان.

3 صبر و گوشه گیری از اهل دنیا

أَلصَّبْرُ عَلَی الْوَحْدَهِ عَلامَهُ قُوَّهِ الْعَقْلِ، فَمَنْ عَقَلَ عَنِ اللّهِ تَبارَک وَ تَعالی إِعْتَزَلَ أَهْلَ الدُّنْیا وَ الرّاغِبینَ فیها وَ رَغِبَ فیما عِنْدَ رَبِّهِ وَ کانَ اللّهُ آنِسَهُ فِی الْوَحْشَهِ وَ صاحِبَهُ فِی الْوَحْدَهِ، وَ غِناهُ فِی الْعَیلَهِ وَ مُعِزَّهُ فی غَیرِ عَشیرَه.

صبر بر تنهایی، نشانه قوّت عقل است، هر که از طرف خداوند تبارک و تعالی تعقّل کند از اهل دنیا و راغبین در آن کناره گرفته و بدانچه نزد پروردگارش است رغبت نموده، و خداوند در وحشت انیس اوست و در تنهایی یار او، و توانگری او در نداری و عزّت او در بی تیره و تباری است.

4 عاقلان آینده نگر

إِنَّ الْعُقَلاءَ زَهَدُوا فِی الدُّنْیا وَ رَغِبُوا فِیالاْخِرَهِ لاَِنَّهُمْ عَلِمُوا أَنَّ الدُّنْیا طالِبَهٌ وَ مَطْلُوبَهٌ وَ الاْخِرَهُ طالِبَهٌ وَ مَطْلُوبَهٌ مَنْ طَلَبَ الاْخِرَهَ طَلَبَتْهُ الدُّنْیا حَتّی یسْتَوْفی مِنْها رِزْقَهُ، وَ مَنْ طَلَبَ الدُّنْیا طَلَبَتْهُ الاْخِرَهُ فَیأْتیهِ الْمَوْتُ فَیفْسِدُ عَلَیهِ دُنْیاهُ وَ آخِرَتَهُ.

به راستی که عاقلان، به دنیا بی رغبتند و به آخرت مشتاق؛ زیرا می دانند که دنیا خواهانست و خواسته شده و آخرت هم خواهانست و خواسته شده، هر که آخرت خواهد دنیا او را بخواهد تا روزی خود را از آن دریافت کند، و هر که دنیا را خواهد آخرتش به دنبال است تا مرگش رسد و دنیا و آخرتش را بر او تباه کند.

5 تضرّع برای عقل

مَنْ أَرادَ الْغِنی بِلا مال وَ راحَهَ الْقَلْبِ مِنَ الْحَسَدِ وَ السَّلامَهَ فِی الدّینِ فَلْیتَضَّرَعْ إِلَی اللّهِ فی مَسْأَلَتِهِ بِأَنْ یکمِلَ عَقْلَهُ، فَمَنْ عَقَلَ قَنَعَ بِما یکفیهِ وَ مَنْ قَنَعَ بِما یکفیهِ اسْتَغْنی وَ مَنْ لَمْ یقْنَعْ بِما یکفیهِ لَمْ یدْرِک الْغِنی أَبَدًا.

هر کس بینیازی خواهد بدون دارایی، و آسایش دل خواهد بدون حسد، و سلامتی دین طلبد، باید به درگاه خدا زاری کند و بخواهد که عقلش را کامل کند، هر که خرد ورزد، بدانچه کفایتش کند قانع باشد.

و هر که بدانچه او را بس باشد قانع شود، بینیاز گردد.

و هر که بدانچه او را بس بُوَد قانع نشود، هرگز به بینیازی نرسد.

6 دیدار با مؤمن برای خدا

مَنْ زارَ أَخاهُ الْمُؤْمِنَ لِلّهِ لا لِغَیرِهِ، لِیطْلُبَ بِهِ ثَوابَ اللّهِ وَ تَنَجُّزَ ما وَعَدَهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ وَکلَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ سَبْعینَ أَلْفِ مَلَک مِنْ حینَ یخْرُجُ مِنْ مَنْزِلِهِ حَتّی یعُودَ إِلَیهِ ینادُونَهُ: أَلا طِبْتَ وَ طابَتْ لَک الْجَنَّهُ، تَبَوَّأْتَ مِنَ الْجَنَّهِ مَنْزِلاً.

هر کس فقط برای خدا نه چیز دیگر به دیدن برادر مؤمنش رود تا به پاداش و وعده های الهی برسد، خداوند متعال، از وقت خروجش از منزل تا برگشتن او، هفتاد هزار فرشته بر او گمارد که همه ندایش کنند: هان! پاک و خوش باش و بهشت برایت پاکیزه باد که در آن جای گرفتی.

7 مروّت، عقل و بهای آدمی

لا دینَ لِمَنْ لا مُرُوَّهَ لَهُ، وَ لا مُرُوَّهَ لِمَنْ لا عَقْلَ لَهُ، وَ إِنَّ أَعْظَمَ النّاسِ قَدْرًا الَّذی لایرَی الدُّنْیا لِنَفْسِهِ خَطَرًا، أَما إِنَّ أَبْدانَکمْ لَیسَ لَها ثَمَنٌ إِلاَّ

الْجَنَّهَ، فَلا تَبیعوها بِغَیرِها.

کسی که جوانمردی ندارد، دین ندارد؛ و هر که عقل ندارد، جوانمردی ندارد.

به راستی که باارزشترین مردم کسی است که دنیا را برای خود مقامی نداند، بدانید که بهای تن شما مردم، جز بهشت نیست، آن را جز بدان مفروشید.

8 حفظ آبروی مردم

مَنْ کفَّ نَفْسَهُ عَنْ أَعْراضِ النّاسِ أَقالَهُ اللّهُ عَثْرَتَهُ یوْمَ الْقِیمَهِ وَ مَنْ کفَّ غَضَبَهُ عَنِ النّاسِ کفَّ اللّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یوْمَ الْقِیمَهِ.

هر که خود را از آبروریزی مردم نگهدارد، خدا در روز قیامت از لغزشش می گذرد، و هر که خشم خود را از مردم باز دارد، خداوند در روز قیامت خشمش را از او باز دارد.

9 عوامل نزدیکی و دوری به خدا

أَفْضَلُ ما یتَقَرَّبُ بِهِ الْعَبْدُ إِلَی اللّهِ بَعْدَ الْمَعْرَفَهِ بِهِ الصَّلاهُ وَ بِرُّ الْوالِدَینِ وَ تَرْک الْحَسَدِ وَ الْعُجْبِ وَ الْفَخْرِ.

بهترین چیزی که به وسیله آن بنده به خداوند تقرّب می جوید، بعد از شناختن او، نماز و نیکی به پدر و مادر و ترک حسد و خودبینی و به خود بالیدن است.

10 عاقل دروغ نمی گوید

إِنَّ الْعاقِلَ لا یکذِبُ وَ إِنْ کانَ فیهِ هَواهُ.

همانا که عاقل دروغ نمی گوید، گرچه طبق میل و خواسته او باشد.

11 حکمت کم گویی و سکوت

قِلَّهُ الْمَنْطِقِ حُکمٌ عَظیمٌ، فَعَلَیکمْ بِالصَّمْتِ، فَإِنَّهُ دَعَهٌ حَسَنَهٌ وَ قِلَّهُ وِزْر، وَ خِفَّهٌ مِنَ الذُّنُوبِ.

کمگویی، حکمت بزرگی است، بر شما باد به خموشی که شیوه ای نیکو و سبکبار و سبب تخفیف گناه است.

12 هرزه گوی بی حیا

إِنَّ اللّهَ حَرَّمَ الْجَنَّهَ عَلی کلِّ فاحِش قَلیلِ الْحَیاءِ لا یبالی ما قالَ وَ لا ما قیلَ لَهُ.

همانا خداوند بهشت را بر هر هرزه گوی کم حیا که باکی ندارد چه می گوید و یا به او چه گویند حرام گردانیده است.

13 متکبّر، داخل بهشت نمیشود

إِیاک وَ الْکبْرَ، فَإِنَّهُ لا یدْخُلِ الْجَنَّهَ مَنْ کانَ فی قَلْبِهِ مِثْقالُ حَبَّه مِنْ کبْر.

از کبر و خودخواهی بپرهیز، که هر کسی در دلش به اندازه دانهای کبر باشد، داخل بهشت نمیشود.

14 تقسیم کار در شبانه روز

إِجْتَهِدُوا فی أَنْ یکونَ زَمانُکمْ أَرْبَعَ ساعات: ساعَهً لِمُناجاهِ اللهِ، وَساعَهً لاَِمْرِالْمَعاشِ، وَساعَهً لِمُعاشَرَهِ الاِْخْوانِ و الثِّقاهِ الَّذینَ یعَرِّفُونَکمْ عُیوبَکمْ وَیخَلِّصُونَ لَکمْ فِی الْباطِنِ، وَساعَهً تَخْلُونَ فیها لِلَذّاتِکمْ فی غَیرِ مُحَرَّم وَبِهذِهِ السّاعَهِ تَقْدِروُنَ عَلَی الثَّلاثِ ساعات.

بکوشید که اوقات شبانه روزی شما چهار قسمت باشد:

1 قسمتی برای مناجات با خدا،

2 قسمتی برای تهیه معاش،

3 قسمتی برای معاشرت با برادران و افراد مورد اعتماد که عیبهای شما را به شما میفهمانند و در دل به شما اخلاص میورزند،

4 و قسمتی را هم در آن خلوت می کنید برای درک لذّتهای حلال [و تفریحات سالم] و به وسیله انجام این قسمت است که بر انجامِ وظایف آن سه قسمت دیگر توانا میشوید.

15 همنشینی با دیندار و عاقل خیرخواه

مُجالَسَهُ أَهْلِ الدّینِ شَرَفُ الدُّنْیا وَ الاْخِرَهِ، وَ مُشاوَرَهُ الْعاقِلِ النّاصِحِ یمْنٌ وَ بَرَکهٌ وَ رُشْدٌ وَ تَوْفیقٌ مِنَ اللّهِ، فَإِذا أَشارَ عَلَیک الْعاقِلُ النّاصِحُ فَإِیاک وَ الْخِلافَ فَإِنَّ فی ذلِک الْعَطَبَ.

همنشینی اهل دین، شرف دنیا و آخرت است، و مشورت با خردمندِ خیرخواه، یمن و برکت و رشد و توفیق از جانب خداست، چون خردمند خیرخواه به تو نظری داد، مبادا مخالفت کنی که مخالفتش هلاکت بار است.

16 پرهیز از اُنس زیاد با مردم

إِیاک وَ مُخالَطَهَ النّاسِ وَ الاُْنْسَ بِهِمْ إِلاّ أَنْ تَجِدَ مِنْهُمْ عاقِلاً وَ مَأْمُونًا فَآنِسْ بِهِ وَ اهْرُبْ مِنْ سایرِهِمْ کهَرْبِک مِنَ السِّباعِ الضّارِیهِ.

بپرهیز از معاشرت با مردم و انس با آنان، مگر این که خردمند و امانتداری در میان آنها بیابی که [در این صورت] با او انس گیر و از دیگران بگریز، به مانند گریز تو از درنده های شکاری.

17 نتیجه حبِّ دنیا

مَنْ أَحَبَّ الدُّنْیا ذَهَبَ خَوْفُ الاْخِرَهِ مِنْ قَلْبِهِ وَ ما أُوتِی عَبْدٌ عِلْمًا فَازْدادَ لِلدُّنیا حُبًّا إِلاَّ ازْدادَ مِنَ اللّهِ بُعْدًا وَ ازْدادَ اللّهُ عَلَیهِ غَضَبًا.

هر که دنیا را دوست بدارد، خوف آخرت از دلش برود، و به بنده ای دانشی ندهند که به دنیا علاقه مندتر شود، مگر آن که از خدا دورتر و مورد خشم او قرار گیرد.

18 پرهیز از طمع و تکیه بر توکل

إِیاک وَ الطَّمَعَ، وَ عَلَیک بِالْیأْسِ مِمّا فی أَیدِی النّاسِ، وَ أَمِتِ الطَّمَعَ مِنَ الَْمخْلُوقینَ، فَإِنَّ الطَّمَعَ مِفْتاحٌ لِلذُّلِّ، وَ اخْتِلاسُ الْعَقْلِ وَ

اخْتِلاقُ الْمُرُوّاتِ، وَ تَدْنیسُ الْعِرْضِ وَ الذَّهابُ بِالْعِلْمِ.

وَ عَلَیک بِالاِْعْتِصامِ بِرَبِّک وَ التَّوَکلِ عَلَیهِ.

از طمع بپرهیز، و بر تو باد به ناامیدی از آنچه در دست مردم است، طمع را از مخلوقین بِبُر که طمع، کلیدِ خواری است، طمع، عقل را میرباید و مردانگی را نابود کند و آبرو را می آلاید و دانش را از بین می برد.

بر تو باد که به پروردگارت پناه بری و بر او توکل کنی.

19 نتایج امانتداری و راستگویی

أَداءُ الأَمانَهِ وَ الصِّدْقُ یجْلِبانِ الرِّزْقَ، وَ الْخِیانَهُ وَ الْکذْبُ یجْلِبانِ الْفَقْرَ وَ النِّفاقَ.

امانتداری و راستگویی، سبب جلب رزق و روزی اند، و خیانت و دروغگویی، سبب جلب فقر و دورویی.

20 سقوطِ برتری جوی

إِذا أَرادَ اللّهُ بِالذَّرَّهِ شَرًّا أَنْبَتَ لَها جَناحَینِ، فَطارَتْ فَأَکلَهَا الطَّیرُ.

هر گاه خداوند بدی مورچه را بخواهد، به او دو بال میدهد که پرواز کند تا پرنده ها او را بخورند.

21 حقگویی و باطل ستیزی

إِتَّقِ اللّهَ وَ قُلِ الْحَقَّ وَ إِنْ کانَ فیهِ هَلاکک فَإِنَّ فیهِ نَجاتُک إِتَّقِ اللّهَ وَ دَعِ الْباطِلَ وَ إِنْ کانَ فیهِ نَجاتُک، فَإِنَّ فیهِ هَلاکک.

از خدا بترس و حقّ را بگو، اگرچه نابودی تو در آن باشد.

زیرا که در واقع، نجات تو در آن است.

از خدا بترس و باطل را واگذار، اگرچه نجات تو در آن باشد، زیرا که در واقع، نابودی تو در آن است.

22 تناسب بلا و ایمان

أَلْمُؤْمِنُ مِثْلُ کفَّتَی الْمیزانِ کلَّما زیدَ فی إِیمانِهِ زیدَ فی بَلائِهِ.

مؤمن همانند دو کفّه ترازوست، هر گاه به ایمانش افزوده گردد، به بلایش افزوده گردد.

23 کفّاره خدمت به حاکمان

کفّارَهُ عَمَلِ السُّلْطانِ أَلاِْحْسانُ إِلَی الاِْخْوانِ.

کفّاره کارمندی سلطان، احسان به برادران دینی است.

24 نافله و تقرّب

صَلاهُ النَّوافِلِ قُرْبانٌ اِلَی اللّهِ لِکلِّ مُؤْمِن …

نماز نافله راه نزدیک شدن هر مؤمنی به خداوند است …

25 اصلاح و گذشت

ینادی مُناد یوْمَ القِیمَهِ: أَلا مَنْ کانَ لَهُ عَلَی اللّهِ أَجْرٌ فَلْیقُمْ، فَلا یقُومُ إِلاّ مَنْ عَفَی وَ أَصْلَحَ، فَأَجْرُهُ عَلَی اللّهِ.

نداکننده ای در روز قیامت ندا می کند: آگاه باشید، هر که را بر خدا مزدی است برخیزد، و بر نمی خیزد، مگر کسی که گذشت کرده و اصلاح بین مردم نموده باشد، پس پاداشش با خدا خواهد بود.

26 بهترین صدقه

عَوْنُک لِلضَّعیفِ مِنْ أَفْضَلِ الصَّدَقَهِ.

کمک کردنت به ناتوان از بهترین صدقه است.

27 سختی ناحقّ

یعْرِفُ شِدَّهَ الْجَوْرِ مَنْ حُکمَ بِهِ عَلَیهِ.

سختی ناحقّ را آن کس شناسد که بدان محکوم گردد.

28 گناهان تازه، بلاهای تازه

کلَّما أَحْدَثَ الناسُ مِنَ الذُّنُوبِ مالَمْ یکونُوا یعْمَلُونَ أَحْدَثَ اللّهُ لَهُمْ مِنَ الْبَلاء ما لَمْ یکونُوا یعُدُّونَ.

هر گاه مردم گناهان تازه کنند که نمی کردند، خداوند بلاهایی تازه به آنها دهد که به حساب نمیآوردند.

29 کلید بصیرت

تَفَقَّهُوا فی دینِ اللّهِ فَإِنَّ الْفِقْهَ مِفْتاحُ الْبَصیرَهِ، وَ تَمامُ الْعِبادَهِ وَ السَّبَبُ إِلَی الْمَنازِلِ الرَّفیعَهِ وَ الرُّتَبِ الْجَلیلَهِ فِی الدّینِ وَ الدُّنْیا، وَ فَضْلُ الْفَقیهِ عَلَی الْعابِدِ کفَضْلِ الشَّمْسِ عَلَی الْکواکبِ، وَ مَنْ لَمْ یتَفَقَّهْ فی دینِهِ لَمْ یرْضَ اللّهُ لَهُ عَمَلاً.

در دین خدا دنبال فهم عمیق باشید، زیرا که فهم عمیقِ دین، کلید بصیرت و بینایی و کمال عبادت و سبب تحصیل درجات بلند و مراتب بزرگ در امور دین و دنیاست.

و برتری فقیه بر عابد، مانند برتری آفتاب است بر کواکب، و کسی که در دینش فهم عمیق نجوید، خداوند هیچ عملی را از او نپسندد.

30 دنیا، بهترین وسیله

إِجْعَلُوا لاَِنْفُسِکمْ حَظًّا مِنَ الدُّنْیا بِإِعْطائِها ما تَشْتَهی مِنَ الْحَلالِ وَ ما لا یثْلِمُ الْمُرُوَّهَ وَ ما لا سَرَفَ فیهِ، وَ اسْتَعینُوا بِذلِک عَلی أُمُورِ الدّینِ، فَإِنَّهُ رُوِی «لَیسَ مِنّا مَنْ تَرَک دُنْیاهُ لِدینِهِ أَوْ تَرَک دینَهُ لِدُنْیاهُ».

برای خود بهره ای از دنیا برگیرید و آنچه خواهش حلال باشد و رخنه در جوانمردی ایجاد نکند و اسراف نباشد منظور دارید، و به این وسیله برای انجام امور دین یاری جویید.

زیرا که روایت شده است: «از ما نیست کسی که دنیایش را برای دینش ترک گوید یا دینش را برای دنیایش رها سازد.»

31 انتظار فَرَج

أَفْضَلُ الْعِبادَهِ بَعْدَ الْمَعْرِفَهِ إِنْتِظارُ الْفَرَجِ.

بهترین عبادت بعد از شناخت خداوند، انتظار فَرَج و گشایش است.

32 مِهرورزی با مردم

أَلتَّوَدُّدُ إِلَی النّاسِ نِصْفُ الْعَقْلِ.

مِهرورزی و دوستی با مردم، نصف عقل است.

33 پرهیز از خشم

مَنْ کفَّ غَضَبَهُ عَنِ النّاسِ کفَّ اللّهُ عَنْهُ عَذابَ یوْمِ الْقِیمَهِ.

هر که خشم خود را از مردم باز دارد، خداوند عذاب روز قیامت را از او باز می دارد.

34 قویترین مردم

مَنْ أَرادَ أَنْ یکونَ أَقْوَی النّاسِ فَلْیتَوَکلْ عَلَی اللّهِ.

هر که می خواهد که قویترین مردم باشد بر خدا توکل نماید.

35 ترقّی، نه درجا زدن

مَنِ اسْتِوی یوْماهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ، وَ مَنْ کانَ آخِرُ یوْمَیهِ شَرَّهُما فَهُوَ مَلْعُونٌ وَ مَنْ لَمْ یعْرِفِ الزِّیادَهَ فی نَفْسِهِ فَهُوَ فی نُقْصان، وَ مَنْ کانَ إِلَی النُّقْصانِ فَالْمَوْتُ خَیرٌ لَهُ مِنَ الْحَیاهِ.

کسی که دو روزش مساوی باشد، مغبون است، و کسی که دومین روزش، بدتر از روز اوّلش باشد ملعون است، و کسی که در خودش افزایش نبیند در نقصان است، و کسی که در نقصان است مرگ برای او بهتر از زندگی است.

36 خیر رسانی به دیگران

إِنَّ مِنْ أَوْجَبِ حَقِّ أَخیک أَنْ لا تَکتُمَهُ شَیئًا ینْفَعُهُ لاَِمْرِ دُنْیاهُ وَ لاَِمْرِ آخِرَتِهِ.

همانا واجبترین حقّ برادرت بر تو آن است که چیزی را که سبب نفع دنیا و آخرت اوست، از او پنهان و پوشیده نداری.

37 پرهیز از شوخی

إِیاک وَ الْمِزاحَ فَإِنَّهُ یذْهَبُ بِنُورِ إِیمانِک.

از شوخی [بی مورد] بپرهیز، زیرا که شوخی، نور ایمان تو را می برد.

38 پند پدیده ها

ما مِنْ شَیء تَراهُ عَیناک إِلاّ وَ فیهِ مَوْعِظَهٌ.

چیزی نیست که چشمانت آن را بنگرد، مگر آن که در آن پند و اندرزی است.

39 رنج نادیده، نیکی را نمیفهمد

مَنْ لَمْ یجِدْ لِلاِْساءَهِ مَضَضًا لَمْ یکنْ عِنْدَهُ لِلاِْحْسانِ مَوْقِعٌ.

کسی که مزه رنج و سختی را نچشیده، نیکی و احسان در نزد او جایگاهی ندارد.

40 محاسبه اعمال

لَیسَ مِنّا مَنْ لَمْ یحاسِبْ نَفْسَهُ فی کلِّ یوْم فَإِنْ عَمِلَ حَسَنًا اسْتَزادَ اللّهَ وَ إِنْ عَمِلَ سَیئًا اسْتَغْفَرَ اللّهَ مِنْهُ وَ تابَ إِلَیهِ.

از ما نیست کسی که هر روز حساب خود را نکند، پس اگر کار نیکی کرده است از خدا زیادی آن را بخواهد، و اگر در آن کار بدی کرده، از خدا آمرزش طلب نموده و به سوی او توبه نماید.

مردم ایران و آل علی (علیه السلام)

اشاره به این نکته نیز لازم است که در خطّه ایران، مردم به آل علی (علیه السلام) و امامان شیعه، علاقه و محبّتی خاصّ داشتند و زمینه مساعدی از نظر معنوی در دلهای مردم ایران درباره علویان وجود داشت.

ایرانیان آگاه و خیرخواه از حکومتهای گذشته خود خاطرات خوبی نداشتند، زیرا با آنان از طرف زمامداران طوری رفتار می شد که گویی مردم عادی برای خدمت متصدّیان امور آفریده شده اند و بایستی بدون چون و چرا فرمانبردار آنان باشند! این بود که مردم با آشنایی به اسلام و درک سادگی و طبیعی بودن

اشاره

قالَ الاِْمامُ الرِّضا (علیه السلام):

1 سه ویژگی برجسته مؤمن

لا یکونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِنًا حَتّی تَکونَ فیهِ ثَلاثُ خِصال:

1 سُنَّهٌ مِنْ رَبِّهِ.

2 وَ سُنَّهٌ مِنْ نَبِیهِ.

3 وَ سُنَّهٌ مِنْ وَلِیهِ.

فَأَمَّا السُّنَّهُ مِنْ رَبِّهِ فَکتْمانُ سِرِّهِ.

وَ أَمَّا السُّنَّهُ مِنْ نَبِیهِ فَمُداراهُ النّاسِ.

وَ أَمَّا السُّنَّهُ مِنْ وَلِیهِ فَالصَّبْرُ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرّاءِ.

مؤمن، مؤمن واقعی نیست، مگر آن که سه خصلت در او باشد: سنّتی از پروردگارش و سنّتی از پیامبرش و سنّتی از امامش.

امّا سنّت پروردگارش، پوشاندن راز خود است، امّا سنّت پیغمبرش، مدارا و نرم رفتاری با مردم است، امّا سنّت امامش، صبر کردن در زمان تنگدستی و پریشان حالی است.

2 پاداش نیکی پنهانی و سزای افشا کننده بدی

أَلْمُسْتَتِرُ بِالْحَسَنَهِ یعْدِلُ سَبْعینَ حَسَنَهً، وَ الْمُذیعُ بِالسَّیئَهِ مَخْذُولٌ، وَالْمُسْتَتِرُ بِالسَّیئَهِ مَغْفُورٌ لَهُ.

پنهان کننده کار نیک [پاداشش] برابر هفتاد حسنه است، و آشکار کننده کار بد سرافکنده است، و پنهان کننده کار بد آمرزیده است.

3 نظافت

مِنْ أَخْلاقِ الأَنْبِیاءِ التَّنَظُّفُ.

از اخلاق پیامبران، نظافت و پاکیزگی است.

4 امین و امین نما

لَمْ یخُنْک الاَْمینُ وَ لکنِ ائْتَمَنْتَ الْخائِنَ.

امین به تو خیانت نکرده [و نمی کند] و لیکن [تو] خائن را امین تصوّر نموده ای.

5 مقام برادر بزرگتر

أَلاَْخُ الاَْکبَرُ بِمَنْزِلَهِ الاَْبِ.

برادر بزرگتر به منزله پدر است.

6 دوست و دشمن هر کس

صَدیقُ کلِّ امْرِء عَقْلُهُ وَ عَدُوُّهُ جَهْلُهُ.

دوست هر کس عقل او، و دشمنش جهل اوست.

7 نام بردن با احترام

إِذا ذَکرْتَ الرَّجُلَ و هو حاضِرٌ فَکنِّهِ، وَ إِذا کانَ غائِباً فَسَمِّه.

چون شخص حاضری را نام بری [برای احترام] کنیه او را بگو و اگر غائب باشد نامش را بگو.

8 بدی قیل و قال

إِنَّ اللّهَ یبْغِضُ الْقیلَ وَ الْقالَ وَ إضاعَهَ الْمالِ وَ کثْرَهَ السُّؤالِ.

به درستی که خداوند، داد و فریاد و تلف کردن مال و پُرخواهشی را دشمن می دارد.

9 ویژگیهای دهگانه عاقل

لا یتِمُّ عَقْلُ امْرِء مُسْلِم حَتّی تَکونَ فیهِ عَشْرُ خِصال: أَلْخَیرُ مِنْهُ مَأمُولٌ.

وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ.

یسْتَکثِرُ قَلیلَ الْخَیرِ مِنْ غَیرِهِ، وَ یسْتَقِلُّ کثیرَ الْخَیرِ مِنْ نَفْسِهِ.

لا یسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوائِجِ إِلَیهِ، وَ لا یمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ.

أَلْفَقْرُ فِی اللّهِ أَحَبُّ إِلَیهِ مِنَ الْغِنی.

وَ الذُّلُّ فی اللّهِ أَحَبُّ إِلَیهِ مِنَ الْعِزِّ فی عَدُوِّهِ.

وَ الْخُمُولُ أَشْهی إِلَیهِ مِنَ الشُّهْرَهِ.

ثُمَّ قالَ (علیه السلام): أَلْعاشِرَهُ وَ مَا الْعاشِرَهُ؟ قیلَ لَهُ: ما هِی؟ قالَ (علیه السلام): لا یری أَحَدًا إِلاّ قالَ: هُوَ خَیرٌ مِنّی وَ أَتْقی.

عقل شخص مسلمان تمام نیست، مگر این که ده خصلت را دارا باشد:

1 از او امید خیر باشد.

2 از بدی او در امان باشند.

3 خیر اندک دیگری را بسیار شمارد.

4 خیر بسیار خود را اندک شمارد.

5 هر چه حاجت از او خواهند دلتنگ نشود.

6 در عمر خود از دانش طلبی خسته نشود.

7 فقر در راه خدایش از توانگری محبوبتر باشد.

8 خواری در راه خدایش از عزّت با دشمنش محبوبتر باشد.

9 گمنامی را از پرنامی خواهانتر باشد.

10 سپس فرمود: دهمی چیست و چیست دهمی؟ به او گفته شد: چیست؟ فرمود: احدی را ننگرد جز این که بگوید او از من بهتر و پرهیزکارتر است.

10 نشانه سِفله

سُئِلَ الرِّضا (علیه السلام) عَنِ السِّفْلَهِ فَقالَ (علیه السلام): مَنْ کانَ لَهُ شَیءٌ یلْهیهِ عَنِ اللّهِ.

از امام رضا (علیه السلام) سؤال شد: سفله کیست؟ فرمود: آن که چیزی دارد که از [یاد] خدا بازش دارد.

11 ایمان، تقوا و یقین

إِنَّ الاِْیمانَ أَفْضَلُ مِنَ الاٌِسْلامِ بِدَرَجَه، وَ التَّقْوی أَفْضَلُ مِنَ الاِْیمانِ بِدَرَجَه وَ لَمْ یعطَ بَنُو آدَمَ أَفْضَلَ مِنَ الْیقینِ.

ایمان یک درجه بالاتر از اسلام است، و تقوا یک درجه بالاتر از ایمان است و به فرزند آدم چیزی بالاتر از یقین داده نشده است.

12 میهمانی ازدواج

مِنَ السُّنَّهِ إِطْعامُ الطَّعامِ عِنْدَ التَّزْویجِ.

اطعام و میهمانی کردن برای ازدواج از سنّت است.

13 صله رحم با کمترین چیز

صِلْ رَحِمَک وَ لَوْ بِشَرْبَه مِنْ ماء، وَ أَفْضَلُ ما تُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ کفُّ الأَذی عَنْها.

پیوند خویشاوندی را برقرار کنید گرچه با جرعه آبی باشد، و بهترین پیوند خویشاوندی، خودداری از آزار خویشاوندان است.

14 سلاح پیامبران

عَنِ الرِّضا (علیه السلام) أَنَّهُ کانَ یقُولُ لاَِصْحابِهِ: عَلَیکمْ بِسِلاحِ الاَْنْبِیاءِ، فَقیلَ: وَ ما سِلاحُ الاَْنْبِیاءِ؟ قالَ: أَلدُّعاءُ.

حضرت رضا (علیه السلام) همیشه به اصحاب خود می فرمود: بر شما باد به اسلحه پیامبران، گفته شد: اسلحه پیامبران چیست؟ فرمود: دعا.

15 نشانه های فهم

إِنَّ مِنْ عَلاماتِ الْفِقْهِ: أَلْحِلْمُ وَ الْعِلْمُ، وَ الصَّمْتُ بابٌ مِنْ أَبْوابِ الْحِکمَهِ إِنَّ الصَّمْتَ یکسِبُ الَْمحَبَّهَ، إِنَّهُ دَلیلٌ عَلی کلِّ خَیر.

از نشانه های دین فهمی، حلم و علم است، و خاموشی دری از درهای حکمت است.

خاموشی و سکوت، دوستی آور و راهنمای هر کار خیری است.

16 گوشه گیری و سکوت

یأْتی عَلَی النّاسِ زَمانٌ تَکونُ الْعافِیهُ فیهِ عَشَرَهَ أَجْزاء: تِسْعَهٌ مِنْها فی إِعْتِزالِ النّاسِ وَ واحِدٌ فِی الصَّمْتِ.

زمانی بر مردم خواهد آمد که در آن عافیت ده جزء است که نُه جزء آن در کناره گیری از مردم و یک جزء آن در خاموشی است.

17 حقیقت توکل

سُئِلَ الرِّضا (علیه السلام): عَنْ حَدِّ التَّوَکلِّ؟ فَقالَ (علیه السلام): أَنْ لا تَخافَ أحَدًا إِلاَّاللّهَ.

از امام رضا (علیه السلام) از حقیقت توکل سؤال شد.

فرمود: این که جز خدا از کسی نترسی.

18 بدترین مردم

إِنَّ شَرَّ النّاسِ مَنْ مَنَعَ رِفْدَهُ وَ أَکلَ وَحْدَهُ وَ جَلَدَ عَبْدَهُ.

به راستی که بدترین مردم کسی است که یاری اش را [از مردم] باز دارد و تنها بخورد و زیردستش را بزند.

19 زمامداران را وفایی نیست

لَیسَ لِبَخیل راحَهٌ، وَ لا لِحَسُود لَذَّهٌ، وَ لا لِمُلُوک وَفاءٌ وَ لا لِکذُوب مُرُوَّهٌ.

بخیل را آسایشی نیست و حسود را خوشی و لذّتی نیست و زمامدار را وفایی نیست و دروغگو را مروّت و مردانگی نیست.

20 دست بوسی نه!

لا یقَبِّلُ الرَّجُلُ یدَ الرَّجُلِ، فَإِنَّ قُبْلَهَ یدِهِ کالصَّلاهِ لَهُ.

کسی دست کسی را نمی بوسد، زیرا بوسیدن دست او مانند نماز خواندن برای اوست.

21 حُسن ظنّ به خدا

أَحْسِنِ الظَّنَّ بِاللّهِ، فَإِنَّ مَنْ حَسُنَ ظَنُّهُ بِاللّهِ کانَ عِنْدَ ظَنِّهِ وَ مَنْ رَضِی بِالْقَلیلِ مِنَ الرِّزْقِ قُبِلَ مِنْهُ الْیسیرُ مِنَ الْعَمَلِ.

وَ مَنْ رَضِی بِالْیسیرِ مِنَ الْحَلالِ خَفَّتْ مَؤُونَتُهُ وَ نُعِّمَ أَهْلُهُ وَ بَصَّرَهُ اللّهُ دارَ الدُّنْیا وَ دَواءَها وَ أَخْرَجَهُ مِنْها سالِمًا إِلی دارِالسَّلامِ.

به خداوند خوشبین باش، زیرا هر که به خدا خوشبین باشد، خدا با گمانِ خوشِ او همراه است، و هر که به رزق و روزی اندک خشنود باشد، خداوند به کردار اندک او خشنود باشد، و هر که به اندک از روزی حلال خشنود باشد، بارش سبک و خانواده اش در نعمت باشد و خداوند او را به درد دنیا و دوایش بینا سازد و او را از دنیا به سلامت به دارالسّلامِ بهشت رساند.

22 ارکان ایمان

أَلاْیمانُ أَرْبَعَهُ أَرْکان: أَلتَّوَکلُ عَلَی اللّهِ، وَ الرِّضا بِقَضاءِ اللّهِ وَ التَّسْلیمُ لاَِمْرِاللّهِ، وَ التَّفْویضُ إِلَی اللّهِ.

ایمان چهار رکن دارد:

1 توکل بر خدا

2 رضا به قضای خدا

3 تسلیم به امر خدا

4 واگذاشتن کار به خدا.

23 بهترین بندگان خدا

سُئِلَ عَلَیهِ السَّلامُ عَنْ خِیارِ الْعبادِ؟ فَقالَ (علیه السلام): أَلَّذینَ إِذا أَحْسَنُوا إِسْتَبْشَرُوا، وَ إِذا أَساؤُوا إِسْتَغْفَرُوا وَ إِذا أُعْطُوا شَکرُوا، وَ إِذا أُبْتِلُوا صَبَرُوا، وَ إِذا غَضِبُوا عَفَوْا.

از امام رضا (علیه السلام) درباره بهترین بندگان سؤال شد.

فرمود: آنان که هر گاه نیکی کنند خوشحال شوند، و هر گاه بدی کنند آمرزش خواهند، و هر گاه عطا شوند شکر گزارند و هر گاه بلا بینند صبر کنند، و هر گاه خشم کنند درگذرند.

24 تحقیر فقیر

مَنْ لَقِی فَقیرًا مُسْلِمًا فَسَلَّمَ عَلَیهِ خِلافَ سَلامِهِ عَلَی الاَْغْنِیاءِ لَقَی اللّهُ عَزَّوَجَلَّ یوْمَ الْقِیمَهِ وَ هُوَ عَلَیهِ غَضْبانُ.

کسی که فقیر مسلمانی را ملاقات نماید و بر خلاف سلام کردنش بر اغنیا بر او سلام کند، در روز قیامت در حالی خدا را ملاقات نماید که بر او خشمگین باشد.

25 عیش دنیا

سُئِلَ الاِْمامُ الرِّضا (علیه السلام): عَنْ عَیشِ الدُّنْیا؟ فَقالَ: سِعَهُ الْمَنْزِلِ وَ کثْرَهُ الُْمحِبّینَ.

از حضرت امام رضا (علیه السلام) درباره خوشی دنیا سؤال شد.

فرمود: وسعت منزل و زیادی دوستان.

26 آثار زیانبار حاکمان ظالم

إِذا کذَبَ الْوُلاهُ حُبِسَ الْمَطَرُ، وَ إِذا جارَ السُّلْطانُ هانَتِ الدَّوْلَهُ، وَ إِذا حُبِسَتِ الزَّکوهُ ماتَتِ الْمَواشی.

زمانی که حاکمان دروغ بگویند باران نبارد، و چون زمامدار ستم ورزد، دولت، خوار گردد و اگر زکات اموال داده نشود چهارپایان از بین روند.

27 رفع اندوه از مؤمن

مَنْ فَرَّجَ عَنْ مُؤْمِن فَرَّجَ اللّهُ عَنْ قَلْبِهِ یوْمَ القِیمَهِ.

هر کس اندوه و مشکلی را از مؤمنی برطرف نماید، خداوند در روز قیامت اندوه را از قلبش برطرف سازد.

28 بهترین اعمال بعد از واجبات

لَیسَ شَیءٌ مِنَ الاَْعْمالِ عِنْدَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ بَعْدَ الْفَرائِضِ أَفْضَلَ مِنْ إِدْخالِ السُّرُورِ عَلَی الْمُؤْمِنِ.

بعد از انجام واجبات، کاری بهتر از ایجاد خوشحالی برای مؤمن، نزد خداوند بزرگ نیست.

29 سه چیز وابسته به سه چیز

ثَلاثَهٌ مُوَکلٌ بِها ثَلاثَهٌ: تَحامُلُ الاَْیامِ عَلی ذَوِی الاَْدَواتِ الْکامِلَهِ وَإِسْتیلاءُ الْحِرْمانِ عَلَی الْمُتَقَدَّمِ فی صَنْعَتِهِ، وَ مُعاداهُ الْعَوامِ عَلی أَهْلِ الْمَعْرِفَهِ.

سه چیز وابسته به سه چیز است:

1 سختی روزگار بر کسی که ابزار کافی دارد،

2 محرومیت زیاد برای کسی که در صنعت عقب مانده باشد،

3 و دشمنی مردم عوام با اهل معرفت.

30 میانه روی و احسان

عَلَیکمْ بِالْقَصْدِ فِی الْغِنی وَ الْفَقْرِ، وَ الْبِرِّ مِنَ الْقَلیلِ وَ الْکثیرِ فَإِنَّ اللّهَ تَبارَک وَ تَعالی یعْظُمُ شِقَّهَ التَّمْرَهِ حَتّی یأْتِی یوْمَ الْقِیمَهِ کجَبَلِ أُحُد.

بر شما باد به میانه روی در فقر و ثروت، و نیکی کردن چه کم و چه زیاد، زیرا خداوند متعال در روز قیامت یک نصفه خرما را چنان بزرگ نماید که مانند کوه اُحد باشد.

31 دیدار و اظهار دوستی با هم

تَزاوَرُوا تَحابُّوا وَ تَصافَحُوا وَ لا تَحاشَمُوا.

به دیدن یکدیگر روید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید.

32 راز پوشی در کارها

عَلَیکمْ فی أُمُورِکمْ بِالْکتْمانِ فی أُمُورِ الدّینِ وَ الدُّنیا فَإِنَّهُ رُوِی «أَنَّ الاِْذاعَهَ کفْرٌ» وَ رُوِی «الْمُذیعُ وَ الْقاتِلُ شَریکانِ» وَ رُوِی «ما تَکتُمُهُ مِنْ عَدُوِّک فَلا یقِفُ عَلَیهِ وَلیک».

بر شما باد به رازپوشی در کارهاتان در امور دین و دنیا.

روایت شده که «افشاگری کفر است» و روایت شده «کسی که افشای اَسرار می کند با قاتل شریک است» و روایت شده که «هر چه از دشمن پنهان می داری، دوست تو هم بر آن آگاهی نیابد».

33 پیمان شکنی و حیله گری

لا یعْدُمُ المَرْءُ دائِرَهَ السَّوْءِ مَعَ نَکثِ الصَّفَقَهِ، وَ لا یعْدُمُ تَعْجیلُ الْعُقُوبَهِ مَعَ إِدِّراءِ الْبَغْی.

آدمی نمی تواند از گردابهای گرفتاری با پیمان شکنی رهایی یابد، و از چنگال عقوبت رهایی ندارد کسی که با حیله به ستمگری می پردازد.

34 برخورد مناسب با چهار گروه

إِصْحَبِ السُّلْطانَ بِالْحَذَرِ، وَ الصَّدیقَ بِالتَّواضُعِ، وَ الْعَدُوَّ بِالتَّحَرُّزِ وَ الْعامَّهَ بِالْبُشْرِ.

با سلطان و زمامدار با ترس و احتیاط همراهی کن، و با دوست با تواضع و با دشمن با احتیاط، و با مردم با روی خوش.

35 رضایت به رزق اندک

مَنْ رَضِی عَنِ اللّهِ تَعالی بِالْقَلیلِ مِنَ الرِّزْقِ رَضِی اللّهُ مِنْهُ بِالْقَلیلِ مِنَ الْعَمَلِ.

هر کس به رزق و روزی کم از خدا راضی باشد، خداوند از عمل کم او راضی باشد.

36 عقل و ادب

أَلْعَقْلُ حِباءٌ مِنَ اللّهِ، وَ الاَْدَبُ کلْفَهٌ فَمَنْ تَکلَّفَ الأَدَبَ قَدَرَ عَلَیهِ، وَ مَنْ تَکلَّفَ الْعَقْلَ لَمْ یزْدِدْ بِذلِک إِلاّ جَهْلاً.

عقل، عطیه و بخششی است از جانب خدا، و ادب داشتن، تحمّل یک مشقّت است، و هر کس با زحمت ادب را نگهدارد، قادر بر آن میشود، امّا هر که به زحمت بخواهد عقل را به دست آورد جز بر جهل او افزوده نمیشود.

37 پاداشِ تلاشگر

إِنَّ الَّذی یطْلُبُ مِنْ فَضْل یکفُّ بِهِ عِیالَهُ أَعْظَمُ أَجْرًا مِنَ الُْمجاهِدِ فی سَبیلِ اللّهِ.

به راستی کسی که در پی افزایش رزق و روزی است تا با آن خانواده خود را اداره کند، پاداشش از مجاهد در راه خدا بیشتر است.

38 به پنج کس امید نداشته باش

خَمْسٌ مَنْ لَمْ تَکنْ فیهِ فَلا تَرْجُوهُ لِشَیء مِنَ الدُّنْیا وَ الاْخِرَهِ: مَنْ لَمْ تَعْرِفَ الْوَثاقَهَ فی أُرُومَتِهِ، وَ الکرَمَ فی طِباعِهِ، وَ الرَّصانَهَ فی خَلْقِهِ، وَ النُّبْلَ فی نَفْسِهِ، وَ الَْمخافَهَ لِرَبِّهِ.

پنج چیز است که در هر کس نباشد امید چیزی از دنیا و آخرت به او نداشته باش:

1 کسی که در نهادش اعتماد نبینی،

2 و کسی که در سرشتش کرم نیابی،

3 و کسی که در آفرینشش استواری نبینی،

4 و کسی که در نفسش نجابت نیابی،

5 و کسی که از خدایش ترسناک نباشد.

39 پیروزی عفو و گذشت

مَا التَقَتْ فِئَتانِ قَطُّ إِلاّ نُصِرَ أَعْظَمُهُما عَفْوًا.

هرگز دو گروه با هم روبه رو نمیشوند، مگر این که نصرت و پیروزی با گروهی است که عفو و بخشش بیشتری داشته باشد.

40 عمل صالح و دوستی آل محمّد

لا تَدْعُوا الْعَمَلَ الصّالِحَ وَ الاِْجْتِهادَ فِی الْعِبادَهِ إِتِّکالاً عَلی حُبِّ آلِ مُحَمَّد (علیهم السلام) وَ لا تَدْعُوا حُبَّ آلِ مُحَمَّد (علیهم السلام) لاَِمْرِهِمْ إِتِّکالاً عَلَی الْعِبادَهِ فَإِنَّهُ لا یقْبَلُ أَحَدُهُما دُونَ الاْخَرِ.

مبادا اعمال نیک را به اتّکای دوستی آل محمّد (علیهم السلام)

رها کنید، و مبادا دوستی آل محمّد (علیهم السلام) را به اتّکای اعمال صالح از دست بدهید، زیرا هیچ کدام از این دو، به تنهایی پذیرفته نمیشود.

اشاره

قالَ الاِْمامُ الجَواد (علیه السلام):

1 نیاز مؤمن به سه چیز

أَلْمُؤْمِنُ یحْتاجُ إِلی تَوْفیق مِنَ اللّهِ، وَ واعِظ مِنْ نَفْسِهِ، وَ قَبُول مِمَّنْ ینْصَحُهُ.

مؤمن نیاز دارد به توفیقی از جانب خدا، و به پندگویی از سوی خودش، و به پذیرش از کسی که او را نصیحت کند.

2 استوار کن، آشکار کن!

إِظْهارُ الشَّیءِ قَبْلَ أَنْ یسْتَحْکمَ مَفْسَدَهٌ لَهُ.

اظهار چیزی قبل از آن که محکم و پایدار شود سبب تباهی آن است.

3 کیفیت بیعت زنان با رسول خدا (صلی الله علیه و آله)

کانَتْ مُبایعَهُ رَسُولِ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) النِّساءَ أَنْ یغْمِسَ یدَهُ فی إِناء فیهِ ماءٌ ثُمَّ یخْرِجُها وَ تَغْمِسُ النِّساءُ بِأَیدیهِنَّ فی ذلِک الاِْناءِ بِالاِْقْرارِ وَ الاِْیمانِ بِاللّهِ وَ التَّصْدیقِ بِرَسُولِهِ عَلی ما أَخَذَ عَلَیهِنَّ.

بیعت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با زنان این چنین بود که آن حضرت دستش را در ظرف آبی فرو می برد و بیرون می آورد و زنان [نیز] با اقرار و ایمان به خدا و رسولش، دست در آن ظرف آب فرو می کردند، به قصد تعهّد آنچه بر آنها لازم بود.

4 قطع نعمت، نتیجه ناسپاسی

لا ینْقَطِعُ الْمَزیدُ مِنَ اللّهِ حَتّی ینْقَطِعَ الشُّکرُ مِنَ الْعِبادِ.

افزونی نعمت از جانب خدا بریده نشود تا آن هنگام که شکرگزاری از سوی بندگان بریده شود.

5 تأخیر در توبه

تَأخیرُ التَّوْبَهِ إِغْتِرارٌ وَ طُولُ التَّسْویفِ حَیرَهٌ، وَ الاِْعْتِذارُ عَلَی اللّهِ هَلَکهٌ وَ الاِْصْرارُ عَلَی الذَّنْبِ أَمْنٌ لِمَکرِ اللّهِ «فَلا یأْمَنُ مَکرَ اللّهِ إِلاَّ

الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ».

(سوره اعراف، آیه 99) به تأخیر انداختن توبه نوعی خودفریبی است، و وعده دروغ دادن نوعی سرگردانی است، و عذرتراشی در برابر خدا نابودی است، و پا فشاری بر گناه آسودگی از مکر خداست.

«از مکر خدا آسوده نباشند جز مردمان زیانکار.»

6 نامه امام جواد به دوستش

کتَبَ إِلی بَعْضِ أَوْلِیائِهِ: أَمّا هذِهِ الدُّنْیا فَإِنّا فیها مُغْتَرَفُونَ وَ لکنْ مَنْ کانَ هَواهُ هَوی صاحِبِهِ وَ دانَ بِدینِهِ فَهُوَ مَعَهُ حَیثُ کانَ وَ الاْخِرَهُ هِی دارُ الْقَرارِ.

امام جواد (علیه السلام) به یکی از دوستانش نوشت: امّا در این دنیا ما زیر فرمان دیگرانیم، ولی هر که خواسته او خواسته امامش و متدین به دین او باشد، هر جا که باشد با اوست و دنیای دیگر سرای جاودان است.

7 مسئولیت گوش دادن

مَنْ أَصْغی إِلی ناطِق فَقَدْ عَبَدَهُ، فَإِنْ کانَ النّاطِقُ عَنِ اللّهِ فَقَدْ عَبَدَ اللّهَ وَ إِنْ کانَ النّاطِقُ ینْطِقُ عَنْ لِسانِ إِبْلیسَ فَقَدْ عَبَدَ إِبْلیسَ.

هر که گوش به گوینده ای دهد به راستی که او را پرستیده، پس اگر گوینده از جانب خدا باشد در واقع خدا را پرستیده و اگر گوینده از زبان ابلیس سخن گوید، به راستی که ابلیس را پرستیده است.

8 پسندیدن، در حکمِ پذیرفتن

مَنْ شَهِدَ أَمْرًا فَکرِهَهُ کانَ کمَنْ غابَ عَنْهُ، وَ مَنْ غابَ عَنْ أَمْر فَرَضِیهُ کانَ کمَنْ شَهِدَهُ.

کسی که در کاری حاضر باشد و آن را ناخوش دارد، مانند کسی است که غایب بوده، و هر که در کاری حاضر نباشد، ولی بدان رضایت دهد، مانند کسی است که خود در آن بوده است.

9 نوشته امام جواد (علیه السلام)

إِنَّ أَنْفُسَنا وَ أَمْوالَنا مِنْ مَواهِبِ اللّهِ الْهَنیئَهِ وَ عَواریهِ الْمُسْتَوْدَعَهِ یمَتِّعُ بِما مَتَّعَ مِنْها فی سُرُور وَ غِبْطَه وَ یأْخُذُ ما أَخَذَ مِنْها فی أَجْر وَ حِسْبَه فَمَنْ غَلَبَ جَزَعُهُ عَلی صَبْرِهِ حَبِطَ أَجْرُهُ وَ نَعُوذُ بِاللّهِ مِنْ ذلِک.

حضرت جوادالأئمّه (علیه السلام) به خطّ خود نوشت: جان و دارایی ما از بخششهای گوارای خداست و عاریه و سپرده اوست، هر آنچه را که به ما ببخشد، مایه خوشی و شادی است و هر آنچه را بگیرد، اجر و ثوابش باقی است.

پس هر که جزعش بر صبرش غالب شود اجرش ضایع شده و از این [صفت] به خدا پناه می بریم.

10 دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان خدا

أَوْحَی اللّهُ إِلی بَعْضِ الاَْنْبِیاءِ: أَمّا زُهْدُک فِی الدُّنْیا فَتُعَجِّلُک الرّاحَهَ، وَ أَمّا إِنْقِطائُک إِلَی فَیعَزِّزُک بی، وَ لکنْ هَلْ عادَیتَ لی عَدُوًّا وَ والَیتَ لی وَلِیا.

خداوند به یکی از انبیا وحی کرد: امّا زهد تو در دنیا شتاب در آسودگی است و امّا رو کردن تو به من، مایه عزّت توست، ولی آیا با دشمن من دشمنی، و با دوست من دوستی کردی؟

11 موعظه ای جامع

تَوَسَّدِ الصَّبْرَ وَ أَعْتَنِقِ الْفَقْرَ وَ ارْفَضِ الشَّهَواتِ وَ خالِفِ الْهَوی وَ اعْلَمْ أَنَّک لَنْ تَخْلُوَ مِنْ عَینِ اللّهِ فَانْظُرْ کیفَ تَکونُ.

صبر را بالش کن، و فقر را در آغوش گیر، و شهوات را ترک کن، و با هوای نفس مخالفت کن و بدان که از دیده خدا پنهان نیستی، پس بنگر که چگونه ای.

12 پاسخ به یک سؤال فقهی

قالَ الْمَأْمُونُ لِیحْیی بْنِ أَکثَمَ: إِطْرَحْ عَلی أَبی جَعْفَر مُحَمَّدِ بْنِ الرِّضا (علیهما السلام) مَسأَلَهً تَقْطَعُهُ فیها.

فَقالَ یا أَبا جَعْفَر ما تَقُولُ فی رَجُل نَکحَ امْرَأَهً عَلی زِنًا أَیحِلُّ أَنْ یتَزَوَّجَها؟ فَقالَ (علیه السلام): یدَعُها حَتّی یسْتَبْرِئَها مِنْ نُطْفَتِهِ وَ نُطْفَهِ غَیرِهِ، إِذْ لا یؤْمَنُ مِنْها أَنْ تَکونَ قَدْ أَحْدَثَتْ مَعَ غَیرِهِ حَدَثًا کما أَحْدَثَتْ مَعَهُ.

ثُمَّ یتَزَوَّجُ بِها إِنْ أَرادَ، فَإِنَّما مَثَلُها مَثَلُ نَخْلَه أَکلَ رَجُلٌ مِنْها حَرامًا ثُمَّ اشْتَریها فَأَکلَ مِنْها حَلالاً فَانْقَطَعَ یحْیی.

مأمون به یحیی بن اکثم گفت: مسألهای برای ابی جعفر (امام محمّد تقی) عنوان کن که در آن بماند و پاسخی نتواند! آن گاه یحیی گفت: ای اباجعفر! چه گویی درباره مردی که با زنی زنا کرده، آیا رواست که او را به زنی گیرد؟ امام (علیه السلام) در پاسخ فرمود: او را وانهد تا از نطفه وی و نطفه دیگری پاک گردد، زیرا بعید نیست که با دیگری هم آمیزش کرده باشد.

پس از آن، اگر خواست او را به زنی گیرد، زیرا که مَثَل او مانند مَثَل درخت خرمایی است که مردی به حرام از آن خورده، سپس آن را خریده و به حلال از آن خورده است.

یحیی درمانده شد!

13 عالمانِ غریب!

أَلْعُلَماءُ غُرَباءُ لِکثْرَهِ الْجُهّالِ.

عالمان، به سببِ زیادی جاهلان، غریباند!

14 در جواب یک معمّای فقهی

یا أَبا مُحَمَّد ما تَقُولُ فی رَجُل حَرُمَتْ عَلَیهِ امْرَأَهٌ بِالْغَداهِ وَ حَلَّتْ لَهُ ارْتِفاعَ النَّهارِ وَ حَرُمَتْ عَلَیهِ نِصْفَ النَّهارِ، ثُمَّ حَلَّتْ لَهُ الظُّهْرَ ثُمَّ حَرُمَتْ عَلَیهِ الْعَصْرَ، ثُمَّ حَلَّتْ لَهُ المَغْرِبَ، ثُمَّ حَرُمَتْ عَلَیهِ نِصْفَ اللَّیلِ ثُمَّ حَلَّتْ لَهُ الْفَجْرَ، ثُمَّ حَرُمَتْ عَلَیهِ ارتِفاعَ النَّهارِ، ثُمَّ حَلَّتْ لَهُ نِصْفَ النَّهارِ؟ فَبَقِی یحْیی وَ الفُقَهاءُ بُلْسًا خُرْسًا!فَقالَ الْمَأْمُونُ: یا أَبا جَعْفَر أَعَزَّک اللّهُ بَینْ لَنا هذا؟ فَقالَ (علیه السلام): هذا رَجْلٌ نَظَرَ إِلی مَمْلُوکه لا تَحِلُّ لَهُ، إِشْتَریها فَحَلَّتْ لَهُ.

ثُمَّ أَعْتَقَها فَحَرُمَتْ عَلَیهِ، ثُمَّ تَزَوَّجَها فَحَلَّتْ لَهُ، فَظاهَرَ مِنْها فَحَرُمَتْ عَلَیهِ.

فَکفَّرَ الظِّهارَ فَحَلَّتْ لَهُ، ثُمَّ طَلَّقَها تَطْلیقَهً فَحَرُمَتْ عَلَیهِ، ثُمَّ راجَعَها فَحَلَّتْ لَهُ، فَارْتَدَّ عَنِ الاِْسْلامِ فَحَرُمَتْ عَلَیهِ، فَتابَ وَ رَجَعَ إِلَی الاِْسْلامِ فَحَلَّتْ لَهُ بِالنِّکاحِ الاَْوَّلِ، کما أَقَرَّ رَسُولُ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) نِکاحَ زَینَبَ مَعَ أَبِی الْعاصِ بْنِ الرَّبیعِ حَیثُ أَسْلَمَ عَلَی النِّکاحِ الاَْوَّلِ.

امام جواد (علیه السلام) به یحیی بن اکثم فرمود: ای ابا محمّد! چه گویی درباره مردی که بامداد زنی بر وی حرام بود و روز که برآمد بر او حلال شد، نیمه روزش حرام شد و هنگام ظهرش حلال گردید و وقت عصر بر او حرام شد و مغربش حلال گردید و نیمهشب بر او حرام شد و سپیده دم بر وی حلال شد و روز که برآمد بر او حرام شد و نیمه روز بر او حلال گردید.

یحیی و دیگر فقها در برابر او حیران گردیده و از کلام باز ماندند!

مأمون گفت: یا اباجعفر! خدای عزیزت بدارد.

این مسأله را برای ما بیان کن.

امام (علیه السلام)

17 سفارش پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به فاطمه (علیها السلام)

إِنَّ رَسُولَ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) قالَ لِفاطِمَهَ (علیها السلام): إِذا أَنَامِتُّ فَلا تُخْمِشی عَلَی وَجْهًا، وَ لا تُرْخی عَلَی شَعْرًا، وَ لا تُنادی بِالْوَیلِ وَ لا تُقیمی عَلَی نائِحَهً، ثُمَّ قالَ: هذَا الْمَعْرُوفُ الَّذی قالَ اللّهُ عَزّوَجَلَّ فی کتابِهِ «وَ لا یعْصینَک فی مَعْرُوف» (سوره ممتحنه، آیه 12) رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به فاطمه (علیها السلام) گفت: وقتی که من از دنیا رفتم به خاطر من صورت را نخراش، و مو را پریشان منمای، و واویلا نکن و بر من نوحه نخوان، سپس فرمود: این همان معروفی است که خداوند عزّوجلّ در کتابش فرموده: «و تو را در معروفی نافرمانی نکنند.»

اشاره

قالَ الاِْمامُ الْهادی (علیه السلام):

1 جبران نقص

لِبَعْضِ مَوالیهِ: عاتِبْ فُلانًا وَ قُلْ لَهُ: إِنَّ اللّهَ إِذا أَرادَ بِعَبْد خَیرًا إِذا عُوتِبَ قَبِلَ.

امام علی النّقی (علیه السلام) به یکی از دوستانش فرمود: فلانی را توبیخ کن و به او بگو: خداوند چون خیر بنده ای خواهد، هر گاه توبیخ شود، بپذیرد.

[و در صدد جبران نقص خود برآید].

2 جایگاه اجابت دعا

إِنَّ لِلّهِ بِقاعًا یحِبُّ أَنْ یدْعی فیها فَیسْتَجیبَ لِمَنْ دَعاهُ وَ الْحَیرُ مِنْها.

همانا برای خداوند بقعه هایی است که دوست دارد در آنها به درگاه او دعا شود و دعای دعاکننده را به اجابت رساند، و حائر حسین (علیه السلام) یکی از آنهاست.

3 خداترسی

مَنِ اتَّقَی اللّهَ یتَّقی، وَ مَنْ أَطاعَ اللّهَ یطاعُ، وَ مَنْ أَطاعَ الْخالِقَ لَمْ یبالِ سَخَطَ الَمخْلُوقینَ.

وَ مَنْ أَسْخَطَ الْخالِقَ فَلْییقَنَ أَنْ یحِلَّ بِهِ سَخَطُ الَْمخْلُوقینَ.

هر کس از خدا بترسد، مردم از او بترسند، و هر که خدا را اطاعت کند، از او اطاعت کنند، و هر که مطیع آفریدگار باشد، باکی از خشم آفریدگان ندارد، و هر که خالق را به خشم آورد، باید یقین کند که به خشم مخلوق دچار میشود.

4 اطاعت خیرخواه

مَنْ جَمَعَ لَک وُدَّهُ وَ رَأْیهُ فَاجْمَعْ لَهُ طاعَتَک.

هر که دوستی و نظر نهاییاش را برای تو همه جانبه گرداند، طاعتت را برای او همه جانبه گردان.

5 اوصاف پروردگار

إِنَّ اللّهَ لا یوصَفُ إِلاّ بِما وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ، وَ أَنّی یوصَفُ الَّذی تَعْجِزُ الْحَواسُّ أَنْ تُدْرِکهُ وَ الاَْوْهامُ أَنْ تَنالَهُ وَ الْخَطَراتُ أَنْ تَحُدَّهُ وَ الاَْبْصارُ عَنِ الاِْحاطَهِ بِهِ.

نَأی فی قُرْبِهِ وَ قَرُبَ فی نَأْیهِ، کیفَ الْکیفَ بِغَیرِ أَنْ یقالَ: کیفَ، وَ أَینَ الاَْینَ بِلا أَنْ یقالَ: أَینَ، هُوَ مُنْقَطِعُ الْکیفِیهِ وَ الاَْینِیهِ، أَلْواحِدُ الاَْحَدُ، جَلَّ جَلالُهُ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْماؤُهُ.

به راستی که خدا، جز بدانچه خودش را وصف کرده، وصف نشود.

کجا وصف شود آن که حواس از درکش عاجز است، و تصورّات به کنه او پی نبرند، و در دیده ها نگنجد؟ او با همه نزدیکیش دور است و با همه دوریش نزدیک.

کیفیت و چگونگی را پدید کرده، بدون این که خود کیفیت و چگونگی داشته باشد.

مکان را آفریده بدون این که خود مکانی داشته باشد.

او از چگونگی و مکان بر کنار است.

یکتای یکتاست، شکوهش بزرگ و نامهایش پاکیزه است.

6 اثر بخش خداست، نه روزگار

لا تَعْدُ وَ لا تَجْعَلْ لِلاَْیامِ صُنْعًا فی حُکمِا للّهِ.

از حدّ خود تجاوز نکن و برای روزگار هیچ اثری در حکم خدا قرار نده.

7 نتیجه بی اعتنایی به مکر خدا

مَنْ أَمِنَ مَکرَ اللّهِ وَ أَلیمَ أَخْذِهِ، تَکبَّرَ حَتّی یحِلَّ بِهِ قَضاؤُهُ وَ نافِذُ أَمْرِهِ، وَ مَنْ کانَ عَلی بَینَه مِنْ رَبِّهِ هانَتْ عَلَیهِ مَصائِبُ الدُّنْیا وَ لَوْ قُرِضَ وَ نُشِرَ.

هر که از مکر خدا و مؤاخذه دردناکش آسوده زِید، تکبّر پیشه کند تا قضای خدا و امر نافذش او را فراگیرد، و هر که بر طریق خداپرستی، محکم و استوار باشد، مصائب دنیا بر وی سبک آید و اگر چه مقراض شود و ریز ریز گردد.

8 تقیه

لَوْ قُلْتُ إِنَّ تارِک التَّقِیهِ کتارِک الصَّلوهِ لَکنْتُ صادِقًا.

اگر بگویم کسی که تقیه را ترک کند مانند کسی است که نماز را ترک کرده، هر آینه راست گفته ام.

9 شکر و شاکر

الشّاکرُ أَسْعَدُ بِالشُّکرِ مِنْهُ بِالنِّعْمَهِ الَّتی أَوْجَبَتِ الشُّکرَ لاَِنَّ النِّعَمَ مَتاعٌ وَ الشُّکرُ نِعَمٌ وَ عُقْبی.

شخص شکرگزار، به سبب شکر، سعادتمندتر است تا به سبب نعمتی که باعث شکر شده است.

زیرا نعمت، کالای دنیاست و شکرگزاری، نعمتِ دنیا و آخرت است.

10 دنیا جایگاه آزمایش

إِنَّ اللّهَ جَعَلَ الدُّنْیا دارَ بَلْوی وَ الاْخِرَهَ دارَ عُقبی وَ جَعَلَ بَلْوَی الدُّنْیا لِثَوابِ الاْخِرَهِ سَبَبًا وَ ثَوابَ الاْخِرَهِ مِنْ بَلْوَی الدُّنْیا عِوَضًا.

همانا که خداوند دنیا را سرای امتحان و آزمایش ساخته و آخرت را سرای رسیدگی قرار داده است، و بلای دنیا را وسیله ثواب آخرت، و ثواب آخرت را عوض بلای دنیا قرار داده است.

11 ستمکار بردبار

إِنَّ الظّالِمَ الْحالِمَ یکادُ أَنْ یعْفی عَلَیهِ بِحِلْمِهِ.

وَ إِنَّ الُْمحِقَّ السَّفیهَ یکادُ أَنْ یطْفِیءَ نُورَ حَقِّهِ بِسَفْهِهِ.

به راستی ستمکار بردبار، بسا که به وسیله حلم و بردباری خود از ستمش گذشت شود و حقدار نابخرد، بسا که به سفاهت خود، نور حقِّ خویش را خاموش کند.

12 آدم بی شخصیت

مَنْ هانَتْ عَلَیهِ نَفْسُهُ فَلا تَأْمَنْ شَرَّهُ.

کسی که خود را پست شمارد، از شرّ او در امان مباش.

13 دنیا جایگاه سود و زیان

أَلدُّنْیا سُوقٌ رَبِحَ فیها قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُونَ.

دنیا بازاری است که گروهی در آن سود برند و دستهای زیان ببینند.

14 حسد و خودخواهی

أَلْحَسَدُ ماحِقُ الْحَسَناتِ، وَ الزَّهْوُ جالِبُ الْمَقْتِ، وَ الْعُجْبُ صارِفٌ عَنْ طَلَبِ الْعِلْمِ داع إِلَی الْغَمْطِ وَ الْجَهْلِ، وَ الْبُخْلُ أَذَمُّ الاَْخْلاقِ وَ الطَّمَعُ سَجِیهٌ سَیئَهٌ.

حسد نیکوییها را نابود سازد، و دروغ، دشمنی آوَرَد، و خودپسندی مانع از طلب دانش و خواهنده خواری و جهل گردد، و بخل ناپسندیده ترین خُلق و خوی است، و طمع خصلتی ناروا و ناشایست است.

15 پرهیز از تملّق

قالَ أَبُوالْحَسَنِ الثّالِثِ (علیه السلام) لِرَجُل وَ قَدْ أَکثَرَ مِنْ إِفْراطِ الثَّناءِ عَلَیهِ: أَقْبِلْ عَلی شَأْنِک، فَإِنَّ کثْرَهَ المَلَقِ یهْجُمُ عَلَی الظِّنَّهِ وَ إِذا حَلَلْتَ مِنْ أَخیک فی مَحَلِّ الثِّقَهِ، فَاعْدِلْ عَنِ الْمَلَقِ إِلی حُسْنِ النِّیهِ.

امام هادی (علیه السلام) به کسی که در ستایش از ایشان افراط کرده بود فرمودند: از این کار خودداری کن که تملّقِ بسیار، بدگمانی به بار می آورد و اگر اعتماد برادر مؤمنت از تو سلب شد از تملّق او دست بردار و حسن نیت نشان ده.

16 جایگاه حُسنِ ظنّ و سوءظنّ

إِذا کانَ زَمانُ الْعَدْلِ فیهِ أَغْلَبَ مِنَ الْجَوْرِ فَحَرامٌ أَنْ یظُنَّ بِأَحَد سُوءً حَتّی یعْلَمَ ذلِک مِنْهُ، وَ إِذا کانَ الْجَوْرُ أَغْلَبَ فیهِ مِنَ الْعَدْلِ فَلَیسَ لاَِحَد أَنْ یظُنَّ بِأَحَد خَیرًا ما لَمْ یعْلَمْ ذلِک مِنْهُ.

هر گاه در زمانه ای عدل بیش از ظلم رایج باشد، بدگمانی به دیگری حرام است، مگر آن که [آدمی] بدی از کسی ببیند.

و هر گاه در زمانهای ظلم بیش از عدل باشد، تا وقتی که [آدمی] خیری از کسی نبیند، نباید به او خوشبین باشد.

17 بهتر از نیکی و زیباتر از زیبایی

خَیرٌ مِنَ الخَیرِ فاعِلُهُ، وَ أَجْمَلُ مِنَ الْجَمیلِ قائِلُهُ، وَ أَرْجَحُ مِنَ الْعِلْمِ حامِلُهُ، وَ شَرٌّ مِنَ الشَّرِّ جالِبُهُ، وَ أَهْوَلُ مِنَ الْهَوْلِ راکبُهُ.

بهتر از نیکی، نیکوکار است، و زیباتر از زیبایی، گوینده آن است، و برتر از علم، حامل آن است، و بدتر از بدی، عامل آن است، و وحشتناکتر از وحشت، آورنده آن است.

18 توقّع بیجا

لا تَطْلُبِ الصَّفا مِمَّنْ کدَرْتَ عَلَیهِ، وَ لاَالْوَفاءَ لِمَنْ غَدَرْتَ بِهِ، وَ لاَ النُّصْحَ مِمَّنْ صَرَفْتَ سُوءَ ظَنِّک إِلَیهِ، فَإِنَّما قَلْبُ غَیرِک کقَلْبِک لَهُ.

از کسی که براو خشم گرفته ای، صفا و صمیمیت مخواه و از کسی که به وی خیانت کرده ای، وفا مطلب و از کسی که به او بدبین شده ای، انتظار خیرخواهی نداشته باش، که دل دیگران برای تو همچون دل تو برای آنهاست.

19 برداشت نیکو از نعمتها

أَلْقُوا النِّعَمَ بِحُسْنِ مُجاوَرَتِها وَ الَْتمِسُوا الزِّیادَهَ فیها بِالشُّکرِ عَلَیها، وَ اعْلَمُوا أَنَّ النَّفْسَ أَقْبَلُ شَیء لِما أَعْطَیتَ وَ أَمْنَعُ شَیء لِما مَنَعْتَ.

نعمتها را با برداشت خوب از آنها به دیگران ارائه دهید و با شکرگزاری افزون کنید، و بدانید که نفس آدمی رو آورنده ترین چیز است به آنچه به او بدهی و بازدارنده ترین چیز است از آنچه که از او بازداری.

20 خشم به زیردستان

أَلْغَضَبُ عَلی مَنْ تَمْلِک لُؤْمٌ.

خشم بر زیردستان از پستی است.

21 عاقّ والدین

أَلْعُقوقُ ثَکلُ مَنْ لَمْ یثْکلْ.

نافرمانی فرزند از پدر و مادر، داغِ داغ نادیدگان است.

22 تأثیر صله رحم در ازیاد عمر

إِنَّ الرَّجُلَ لَیکونَ قَدْ بَقِی مِنْ أَجَلِهِ ثَلاثُونَ سَنَهً فَیکونُ وُصُولاً لِقَرابَتِهِ وُصُولاً لِرَحِمِهِ، فَیجْعَلُهَا اللّهُ ثَلاثَهً وَ ثَلاثینَ سَنَهً، وَ إِنَّهُ لَیکونَ قَدْ بَقِی مِنْ أَجَلِهِ ثَلاثٌ وَ ثَلاثُونَ سَنَهً فَیکونُ عاقًّا لِقَرابَتِهِ قاطِعًا لِرَحِمِهِ، فَیجْعَلُهَا اللّهُ ثَلاثَ سِنینَ.

چه بسا شخصی که مدّت عمرش مثلاً سی سال مقدّر شده باشد به خاطر صله رحم و پیوند با خویشاوندانش، خداوند عمرش را به 33 سال برساند.

و چه بسا کسی که مدّت عمرش 33 سال مقدّر شده باشد، به خاطر آزردن خویشاوندان و قطع رحمش، خداوند عمرش را به سه سال برساند.

23 نتیجه عاقّ والدین

أَلْعُقُوقُ یعَقِّبُ الْقِلَّهَ وَ یؤَدّی إِلَی الذِّلَّهِ.

نارضایتی پدر و مادر، کمی روزی را به دنبال دارد و آدمی را به ذلّت می کشاند.

24 بیطاقتی در مصیبت

أَلْمُصیبَهُ لِلصّابِرِ واحِدَهٌ وَ لِلْجازِعِ إِثْنانِ.

مصیبت برای صابر یکی است و برای کسی که بی طاقتی می کند دو تاست.

25 همراهان دنیا و آخرت

أَلنّاسُ فِی الدُّنْیا بِالاَْمْوالِ وَ فِی الاْخِرَهِ بالاَْعْمالِ.

مردم در دنیا با اموالشان و در آخرت با اعمالشان هستند.

26 شوخی بیهوده

أَلْهَزْلُ فَکاهَهُ السُّفَهاءِ وَ صَناعَهُ الْجُهّالِ.

مسخرگی، تفریح سفیهان و کار جاهلان است.

27 زمان جان دادن

أُذْکرْ مَصْرَعَک بَینَ یدَی أَهْلِک، وَ لا طَبیبٌ یمْنَعُک وَ لاحَبیبٌ ینْفَعُک.

وقت جان دادنت نزد خانواده ات را به یاد آر که در آن هنگام طبیبی جلوگیر مرگت و دوستی نفع رسانت نباشد.

28 نتیجه جدال

أَلْمِراءُ یفْسِدُ الْصِّداقَهَ القَدیمَهَ وَ یحَلِّلُ الْعُقْدَهَ الْوَثیقَهَ وَ أَقَلُّ ما فیهِ أَنْ تَکونَ فیهِالْمُغالَبَهُ وَ الْمُغالَبَهُ أُسُّ أَسْبابِ الْقَطیعَهِ.

جدال، دوستی قدیمی را تباه می کند و پیوندِ اعتماد را میگشاید و کمترین چیزی که در آن است غلبه بر دیگری است، که آن هم سبب جدایی میشود.

29 حکمت ناپذیری دل فاسد

أَلْحِکمَهُ لا تَنْجَعُ فِی الطِّباعِ الْفاسِدَهِ.

حکمت، اثری در دلهای فاسد نمیگذارد.

30 درک لذّت در قِلَّت

أَلسَّهَرُ أَلَذُّ لِلْمَنامِ وَ الْجُوعُ یزیدُ فی طیبِ الطَّعامِ.

شب بیداری، سبب لذّتبخشی خواب، و گرسنگی سبب خوش خوراکی در طعام ناب است.

31 اسیر زبان

راکبُ الْحَرُونِ أَسیرُ نَفْسِهِ، وَ الْجاهِلُ أَسیرُ لِسانِهِ.

کسی که بر اسب سرکش، سوار است، اسیر هوای نفس خویش، و نادان، اسیر زبان خویش است.

32 تصمیم قاطع

أُذْکرْ حَسَراتِ التَّفْریطِ بِأَخْذِ تَقْدیمِ الْحَزْمِ.

افسوسِ کوتاهی در انجام کار را با گرفتن تصمیم قاطع جبران کن.

33 خشم و کینه توزی

أَلْعِتابُ مِفْتاحُ الثِّقالِ، وَ الْعِتابُ خَیرٌ مِنَ الْحِقْدِ.

خشم و تندی، کلیدِ گرانباری است و خشم، بهتر از کینه توزی است.

34 ظهور مقدَّرات

أَلْمَقادیرُ تَریک ما لا یخْطُرُ بِبالِک.

مقدَّرات چیزهایی را بر تو نمایان می سازد که به فکرت خطور نکرده است.

35 خود خواهان مغضوب

مَنْ رَضِی عَنْ نَفْسِهِ کثُرَ السّاخِطُونَ عَلَیهِ.

هر که از خود راضی باشد، خشمگیران بر او زیاد خواهند بود.

36 تباهی فقر

أَلْفَقْرُ شَرَهُ النَّفْسِ وَ شِدَّهُ الْقُنُوطِ.

فقر، مایه آزمندی نفس و سببِ ناامیدی زیاد است.

37 راه پرستش

لَوْ سَلَک النّاسُ وادِیا شُعَبًا لَسَلَکتُ وادِی رَجُل عَبَدَاللّهَ وَحْدَهُ خالِصًا.

اگر مردم به راه های گوناگونی روند، من به راه کسی که تنها خدا را خالصانه می پرستد خواهم رفت.

38 آثار گوشتخواری

مَنْ تَرَک اللَّحْمَ أَرْبَعینَ صَباحًا ساءَ خُلْقُهُ وَ مَنْ أَکلَ اللَّحْمَ أَرْبَعینَ صَباحًا ساءَ خُلْقُهُ.

کسی که چهل روز گوشت نخورد بد خُلقی پیدا کند، و کسی که چهل روز پی در پی نیز گوشت خورد اخلاقش بد شود.

39 یگانگی خدا

لَمْ یزَلِ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَیءَ مَعَهُ، ثُمَّ خَلَقَ الاَْشْیاءَ بَدیعًا وَ اخْتارَ لِنَفْسِهِ أَحْسَنَ الاَْسْماءِ.

خداوند از ازل تنها بود و چیزی با او نبود، سپس اشیاء را به صورت نوظهور آفرید و برای خودش بهترین نامها را برگزید.

40 فروتنی

أَلتَّواضُعُ أَنْ تُعْطِی النّاسَ ما تُحِبُّ أَنْ تُعْطاهُ.

فروتنی آن است که با مردم چنان کنی که دوست داری با تو چنان باشند.

اشاره

قالَ الاِْمامُ الْعَسْکری (علیه السلام):

1 پرهیز از جدال و شوخی

لا تُمارِ فَیذْهَبَ بَهاؤُک وَ لا تُمازِحْ فَیجْتَرَأَ عَلَیک.

جدال مکن که ارزشت می رود و شوخی مکن که بر تو دلیر شوند.

2 تواضع در نشستن

مَنْ رَضِی بِدُونِ الشَّرَفِ مِنَ الَْمجْلِسِ لَمْ یزَلِ اللّهُ وَ مَلائِکتُهُ یصَلُّونَ عَلَیهِ حَتّی یقُومَ.

هر که به پایین نشستن در مجلس خشنود باشد، پیوسته خدا و فرشته ها بر او رحمت فرستند تا برخیزد.

3 هلاکت در ریاست و افشاگری

دَعْ مَنْ ذَهَبَ یمینًا وَ شِمالاً، فَإِنَّ الرّاعِی یجْمَعُ غَنَمَهُ جَمْعَها بِأَهْوَنِ سَعْی وَ إِیاک وَ الاِْذاعَهَ وَ طَلَبَ الرِّیاسَهِ، فَإِنَّهُما یدْعُوانِ إِلَی الْهَلَکهِ.

آن که را به راست و چپ رود واگذار! به راستی چوپان، گوسفندانش را به کمتر تلاشی گِرد آوَرَد.

مبادا اسرار را فاش کرده و سخن پراکنی کنی و در پی ریاست باشی، زیرا این دو، آدمی را به هلاکت می کشانند.

4 گناهی که بخشوده نشود

مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی لا تُغْفَرُ: لَیتَنی لا أُؤاخَذُ إِلاّ بِهذا.

ثُمَّ قالَ: أَلاِْشْراک فِی النّاسِ أَخْفی مِنْ دَبیبِ الَّنمْلِ عَلَی الْمَسْحِ الاَْسْوَدِ فِی اللَّیلَهِ الْمُظْلِمَهِ.

از جمله گناهانی که آمرزیده نشود این است که [آدمی] بگوید: ای کاش مرا به غیر از این گناه مؤاخذه نکنند.

سپس فرمود: شرک در میان مردم از جنبش مورچه بر روپوش سیاه در شب تار نهانتر است.

5 نزدیکتر به اسم اعظم

بِسْمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ أَقْرَبُ إِلَی اسْمِ اللّهِ الاَْعْظَمِ مِنْ سَوادِ الْعَینِ إِلی بَیاضِها.

«بسم اللّه الرّحمن الرّحیم» به اسم اعظم خدا، از سیاهی چشم به سفیدیاش نزدیکتر است.

6 دوستی نیکان و دشمنی بدان

حُبُّ الاَْبْرارِ لِلاَْبْرارِ ثَوابٌ لِلاَْبْرارِ، وَ حُبُّ الْفُجّارِ لِلاَْبْرارِ فَضیلَهٌ لِلاَْبْرارِ، وَ بُغْضُ الْفُجّارِ لِلاَْبْرارِ زَینٌ لِلاَْبْرارِ، وَ بُغْضُ الاَْبْرارِ لِلْفُجّارِ خِزْی عَلَی الْفُجّارِ.

دوستی نیکان به نیکان، ثوابست برای نیکان.

و دوستی بدان به نیکان، فضیلت است برای نیکان.

و دشمنی بدان با نیکان، زینت است برای نیکان.

و دشمنی نیکان با بدان، رسوایی است برای بدان.

7 سلام نشانه تواضع

مِنَ التَّواضُعِ أَلسَّلامُ عَلی کلِّ مَنْ تَمُرُّ بِهِ، وَ الْجُلُوسُ دُونَ شَرَفِ الَْمجْلِسِ.

از جمله تواضع و فروتنی، سلام کردن بر هر کسی است که بر او می گذری، و نشستن در پایین مجلس است.

8 خنده بیجا

مِنَ الْجَهْلِ أَلضِّحْک مِنْ غَیرِ عَجَب.

خنده بیجا از نادانی است.

9 همسایه بد

مِنَ الْفَواقِرِ الَّتی تَقْصِمُ الظَّهْرَ جارٌ إِنْ رَأی حَسَنَهً أَطْفَأَها وَ إِنْ رَأی سَیئَهً أَفْشاها.

از بلاهای کمرشکن، همسایه ای است که اگر کردار خوبی را بیند نهانش سازد و اگر کردار بدی را بیند آشکارش نماید.

10 پندی گویا و جامع

أُوصیکمْ بِتَقْوَی اللّهِ وَ الْوَرَعِ فی دینِکمْ وَالاِْجْتَهادِ لِلّهِ وَ صِدْقِ الْحَدیثِ وَ أَداءِ الأَمانَهِ إِلی مَنِ ائْتَمَنَکمْ مِنْ بَرٍّ أَوْ فاجِر وَ طُولُ السُّجُودِ وَ حُسْنِ الْجَوارِ.

فَبِهذا جاءَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله و سلم) صَلُّوا فی عَشائِرِهِمْ وَ اشْهَدُوا جَنائِزَهُمْ وَ عُودُوا مَرْضاهُمْ وَ أَدُّوا حُقُوقَهُمْ، فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْکمْ إِذا وَرَعَ فی دینِهِ وَ صَدَقَ فی حَدیثِهِ وَ أَدَّی الاَْمانَهَ وَ حَسَّنَ خُلْقَهُ مَعَ النّاسِ قیلَ: هذا شیعِی فَیسُرُّنی ذلِک.

إِتَّقُوا اللّهَ وَ کونُوا زَینًا وَ لا تَکونُوا شَینًا، جُرُّوا إِلَینا کلَّ مَوَدَّه وَ ادْفَعُوا عَنّا کلَّ قَبیح، فَإِنَّهُ ما قیلَ فینا مِنْ حَسَن فَنَحْنُ أَهْلُهُ وَ ما قیلَ فینا مِنْ سُوء فَما نَحْنُ کذلِک.

لَناحَقٌّ فی کتابِ اللّهِ وَ قَرابَهٌ مِنْ رَسُولِ اللّهِ وَ تَطْهیرٌ مِنَ اللّهِ لا یدَّعیهِ أَحَدٌ غَیرُنا إِلاّ کذّابٌ.

أَکثِرُوا ذِکرَ اللّهِ وَ ذِکرَ الْمَوْتِ وَ تِلاوَهَ الْقُرانِ وَ الصَّلاهَ عَلَی النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) فَإِنَّ الصَّلاهَ عَلی رَسُولِ اللّهِ عَشْرُ حَسَنات، إِحْفَظُواما وَصَّیتُکمْ بِهِ وَ أَسْتَوْدِعُکمُ اللّهَ وَ أَقْرَأُ عَلَیکمْ السَّلامَ.

شما را به تقوای الهی و پارسایی در دینتان و تلاش برای خدا و راستگویی و امانتداری درباره کسی که شما را امین دانسته نیکوکار باشد یا بدکار و طول سجود و حُسنِ همسایگی سفارش می کنم.

محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) برای همین آمده است.

در میان جماعتهای آنان نماز بخوانید و بر سر جنازه آنها حاضر شوید و

12 پلیدی خشم

أَلْغَضَبُ مِفْتاحُ کلِّ شَرٍّ.

خشم و غضب، کلید هر گونه شرّ و بدی است.

مهدی از دیدگاه علمای اهل سنّت

اعتقاد به مهدویت، اختصاص به شیعه ندارد، بلکه بر اساس روایات فراوانی که از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ی رسیده،

اشاره

قالَ الاِْمامُ الْمَهْدِی (علیه السلام):

1 توجّه امام مهدی (علیه السلام) به شیعیان خویش

إِنّا غَیرُ مُهْمِلینَ لِمُراعاتِکمْ، وَ لا ناسینَ لِذِکرِکمْ، وَ لَوْ لا ذلِک لَنَزَلَ بِکمُ اللاَّْواهُ، وَ اصْطَلَمَکمُ الاَْعْداءُ.

فَاتَّقُوا اللّهَ جَلَّ جَلالُهُ وَ ظاهِرُونا.

ما در رعایت حال شما کوتاهی نمی کنیم و یاد شما را از خاطر نبرده ایم، که اگر جز این بود گرفتاریها به شما روی می آورد و دشمنان، شما را ریشه کن می کردند.

از خدا بترسید و ما را پشتیبانی کنید.

2 عمل صالح و تقرّب به اهل بیت (علیهم السلام)

فَلْیعْمَلْ کلُّ امْرِء مِنْکمْ بِما یقَرَّبُ بِهِ مِنْ مَحَبَّتِنا، وَلْیتَجَنَّبْ ما یدْنیهِ مِنْ کراهِیتِنا وَ سَخَطِنا، فَإِنَّ امْرَأً یبْغَتُهُ فُجْأَهً حینَ لا تَنْفَعُهُ تَوْبَهٌ، وَ لا ینْجیهِ مِنْ عِقابِنا نَدَمٌ عَلی حَوْبَه.

هر یک از شما باید به آنچه که او را به دوستی ما نزدیک می سازد، عمل کند و از آنچه که خوشایند ما نبوده و خشم ما در آن است، دوری گزیند، زیرا خداوند به طور ناگهانی انسان را می گیرد، در وقتی که توبه برایش سودی ندارد و پشیمانی او را از کیفر ما به خاطر گناهش نجات نمی دهد.

3 تسلیم در مقابل دستورهای اهل بیت (علیهم السلام)

فَاتَّقُوا اللّهَ، وَ سَلِّمُوا لَنا، وَ رُدُّو الاَْمْرَ إِلَینا، فَعَلَینَا الاِْصْدارُ، کما کانَ مِنَّا الاِْیرادُ، وَ لا تَحاوَلُوا کشْفَ ما غُطِّی عَنْکمْ، وَ اجْعَلُوا قَصْدَکمْ إِلَینا بِالْمَوَدَّهِ عَلَی السُّنَّهِ الْواضِحَهِ.

از خدا بترسید و تسلیم ما شوید و کارها را به ما واگذارید، بر ماست که شما را از سرچشمه، سیراب برگردانیم، چنان که بردن شما به سرچشمه از ما بود، در پی کشف آنچه از شما پوشیده شده نروید.

مقصد خود را با دوستی ما بر اساس راهی که روشن است به طرف ما قرار دهید.

4 تحقّق حتمی حقّ

أَبَی اللّهُ عَزَّوَجَلَّ لِلْحَقِّ إِلاّ إِتْمامًا وَ لِلْباطِلِ إِلاّ زَهُوقًا، وَ هُوَ شاهِدٌ عَلَی بِما أَذْکرُهُ.

خداوند مقدّر فرموده است که حقّ به مرحله نهایی و کمال خود برسد و باطل از بین رود، و او بر آنچه بیان نمودم گواه است.

5 خلقت هدفدار و هدایت پایدار

إِنَّ اللّهَ تَعالی لَمْ یخْلُقِ الْخَلْقَ عَبَثًا وَ لا أَهْمَلَهُمْ سُدًی بَلْ خَلَقَهُمْ بِقُدْرَتِهِ وَ جَعَلَ لَهُمْ أَسْماعًا وَ أَبْصارًا وَ قُلُوبًا وَ أَلْبابًا ثُمَّ بَعَثَ إِلَیهِمُ النَّبِیینَ عَلَیهِمُ السَّلامُ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ، یأْمُرُونَهُمْ بِطاعَتِهِ وَ ینْهَوْنَهُمْ عَنْ مَعْصِیتِهِ وَ یعَرِّفُونَهُمْ ما جَهِلُوهُ مِنْ أَمْرِ خالِقِهِمْ وَ دینِهِمْ وَ أَنْزَلَ عَلَیهِمْ کتابًا، وَ بَعَثَ إِلَیهِمْ مَلائِکهً یأْتینَ بَینَهُمْ وَ بَینَ مَنْ بَعَثَهُمْ إِلَیهِمْ بِالْفَضْلِ الَّذی جَعَلَهُ لَهُمْ عَلَیهِمْ.

خداوند متعال، خلق را بیهوده نیافریده و آنان را مهمل نگذاشته است، بلکه آنان را به قدرتش آفریده و برای آنها گوش و چشم و دل و عقل قرار داده، آن گاه پیامبران را که مژده دهنده و ترساننده هستند به سویشان برانگیخت تا به طاعتش دستور دهند و از نافرمانیاش جلوگیری فرمایند و آنچه را از امر خداوند و دینشان نمی دانند به آنها بفهمانند و بر آنان کتاب فرستاد و به سویشان فرشتگان برانگیخت تا آنها میان خدا و پیامبران به واسطه تفضّلی که بر ایشان روا داشته واسطه باشند.

6 ظهور حقّ

إِذا أَذِنَ اللّهُ لَنا فِی الْقَوْلِ ظَهَرَ الْحَقُّ وَ اضْمَحَلَّ الْباطِلُ، وَ انْحَسَرَ عَنْکمْ.

هر گاه خداوند به ما اجازه دهد که سخن گوییم، حقّ ظاهر خواهد شد و باطل از میان خواهد رفت و خفقان از [سرِ] شما برطرف خواهد شد.

7 تفتیش ناروا

مَنْ بَحَثَ فَقَدْ طَلَبَ، وَ مَنْ طَلَبَ فَقَدْ دَلَّ، وَ مَنْ دَلَّ فَقَدْ أَشاطَ وَ مَنْ أَشاطَ فَقَدْ أَشْرَک.

حضرت مهدی (علیه السلام) در خصوص کسانی که در جستجوی او بوده اند تا به حاکم جور تحویلش دهند فرموده است: آن که بکاود، بجوید و آن که بجوید دلالت دهد و آن که دلالت دهد به هدف رسد و هر که [در مورد من] چنین کند، شرک ورزیده است.

8 ظهور حقّ به اذن حقّ

فَلا ظُهُورَ إِلاّ بَعْدَ إِذْنِ اللّهِ تَعالی ذِکرُهُ وَ ذلِک بَعْدَ طُولِ الاَْمَدِ وَ قَسْوَهِ الْقُلُوبِ وَ امْتِلاءِ الاَْرْضِ جَوْرًا.

ظهوری نیست، مگر به اجازه خداوند متعال و آن هم پس از زمان طولانی و قساوت دلها و فراگیر شدن زمین از جور و ستم.

9 مدّعیان دروغگو

سَیأْتی إلی شیعَتی مَنْ یدَّعِی المُشاهَدَهَ.

أَلا فَمَنِ ادَّعَی المُشاهَدَهَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْیانی وَ الصَّیحَهِ فَهُوَ کذّابٌ مُفْتَر وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ إِلاّ بِاللّهِ الْعَلِی الْعَظیم.

آگاه باشید به زودی کسانی ادّعای مشاهده (نیابت خاصّه) مرا خواهند کرد.

آگاه باشید هر کس قبل از «خروج سفیانی» و شنیدن صدای آسمانی، ادّعای مشاهده مرا کند دروغگو و افترا زننده است؛ حرکت و نیرویی جز به خدای بزرگ نیست.

10 دنیا در سراشیبی زوال

إِنَّ الدُّنْیا قَدْ دَنا فَناؤُها وَ زَوالُها وَ أَذِنَتْ بِالْوِداعِ وَ إِنّی أَدْعُوکمْ إِلَی اللّهِ وَ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ الْعَمَلِ بِکتابِهِ وَ إِماتَهِ الْباطِلِ وَ إِحْیاءِ السُّنَّهِ.

دنیا فنا و زوالش نزدیک گردیده و در حال وداع است، و من شما را به سوی خدا و پیامبرش که درود خدا بر او و آلش باد و عمل به قرآنش و میراندن باطل و زنده کردن سنّت، دعوت می کنم.

11 ذخیره بزرگ

أَنَا بَقِیهٌ مِنْ آدَمَ وَ ذَخیرَهٌ مِنْ نُوح وَ مُصْطَفی مِنْ إِبْراهیمَ وَ صَفْوَه مِنْ مُحَمَّد (صلی الله عَلَیهِمْ أَجْمَعینَ).

من باقیمانده از آدم و ذخیره نوح و برگزیده ابراهیم و خلاصه محمّد (درود خدا بر همگی آنان باد) هستم.

12 حجّت خدا

زَعَمَتِ الظَّلَمَهُ أَنَّ حُجَّهَ اللّهِ داحِضَهٌ وَ لَوْ أُذِنَ لَنا فِی الْکلامِ لَزالَ الشَّک.

ستمگران پنداشتند که حجّت خدا از بین رفته است، در حالی که اگر به ما اجازه سخن گفتن داده می شد، هر آینه تمام شکها را از بین می بردیم.

13 عطسه، نشانه سلامت

أَلا أُبَشِّرُک فِی الْعِطاسِ فَقُلْتُ بَلی قالَ: هُوَ أَمانٌ مِنَ الْمَوْتِ ثَلاثَهَ أَیام.

نسیم، خدمتکار حضرت مهدی (علیه السلام) گوید: آن حضرت به من فرمود: آیا تو را در مورد عطسه کردن بشارت دهم؟ گفتم: آری.

فرمود: عطسه، علامتِ امان از مرگ تا سه روز است.

14 نماز، طرد کننده شیطان

ما أُرْغِمَ أَنْفُ الشَّیطانِ بِشَیء مِثْلِ الصَّلوهِ، فَصَلِّها وَ أَرْغِمْ أَنْفَ الشَّیطانِ.

هیچ چیز مثل نماز، بینی شیطان را به خاک نمی مالد، پس نماز بخوان و بینی شیطان را به خاک بمال.

15 اذن مالک

لا یحِلُّ لاَِحَد أَنْ یتَصَرَّفَ فی مالِ غَیرِهِ بِغَیرِ إِذْنِهِ.

تصرّف در مال هیچ کس بدون اجازه او جایز نیست.

16 استعاذه به خدا

أَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الْعَمی بَعْدَ الْجَلاءِ وَ مِنَ الضَّلالَهِ بَعْدَ الْهُدی وَ مِنْ مُوبِقاتِ الاَْعْمالِ وَ مُرْدِیاتِ الْفِتَنِ.

پناه به خدا می برم از نابینایی بعد از بینایی و از گمراهی بعد از راهیابی و

از اعمال ناشایسته و فرو افتادن در فتنه ها.

17 اسوه های حقیقت

إِنَّ الْحَقَّ مَعَنا وَ فینا، لا یقُولُ ذلِک سِوانا إِلاّ کذّابٌ مُفْتَر.

حقّ با ما و در میان ماست، کسی جز ما چنین نگوید، مگر آن که دروغگو و افترا زننده باشد.

18 ظهور فَرَج به اذن خدا

وَ أَمّا ظُهُورُ الْفَرَجِ فَإِنَّهُ إِلَی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ، کذَبَ الْوَقّاتُونَ.

وَ أَمّا قَوْلُ مَنْزَعَمَ أَنَّ الْحُسَینَ (علیه السلام) لَمْ یقْتَلْ، فَکفْرٌ وَ تَکذیبٌ وَ ضَلالٌ.

امّا ظهور فرج، موکول به اراده خداوند متعال است و هر کس برای ظهور ما وقت تعیین کند دروغگوست.

و امّا گفته کسانی که پنداشته اند امام حسین (علیه السلام) کشته نشده، کفر و دروغ و گمراهی است.

19 شناخت خدا

إِنَّ اللّهَ تَعالی هُوَ الَّذی خَلَقَ الاَْجْسامَ وَ قَسَّمَ الاَْرْزاقَ لاَِنَّهُ لَیسَ بِجِسْم و لا حالّ فیجِسْم «لَیسَ کمِثْلِهِ شَیءٌ وَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ».

همانا خداوند متعال، کسی است که اجسام را آفریده و ارزاق را تقسیم فرموده، او جسم نیست و در جسمی هم حلول نکرده، «چیزی مثل او نیست و شنوا و داناست».

20 ائمّه (علیهم السلام) دست پرورده های پروردگار

إِنَّ اللّه مَعَنا و لا فاقَهَ بِنا إِلی غَیرِهِ وَ الْحَقَّ مَعَنا فَلَنْ یوحِشَنا مَنْ قَعَدَ عَنّا وَ نَحْنُ صَنائِعُ رَبِّنا وَ الْخَلْقُ بَعْدُ صَنائِعُنا.

خداوند با ماست، و به جز ذات پروردگار به چیزی نیاز نداریم، و حقّ با ماست.

اگر کسانی با ما نباشند، هرگز در ما وحشتی ایجاد نمیشود، ما دستپرورده های پروردگارمان، و مردمان، دست پرورده های ما هستند.

21 دانش حقیقی

أَلْعِلْمُ عِلْمُنا وَ لا شَیءَ عَلَیکمْ مِنْ کفْرِ مَنْ کفَرَ.

دانش، دانشِ ماست، از کفرِ کافر، گزندی بر شما نیست.

22 اتّفاق و وفای به عهد

لَوْ أَنَّ أَشْیاعَنا وَفَّقَهُمُ اللّهُ لِطاعَتِهِ عَلَی اجْتِماع مِنَ الْقُلُوبِ فِی الْوَفاءِ بِالْعَهْدِ عَلَیهِمْ لَما تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الُْیمْنُ بِلِقائِنا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعادَهُ بِمُشاهَدَتِنا.

اگر شیعیان ما که خداوند آنها را به طاعت و بندگی خویش موفّق بدارد در وفای به عهد و پیمان الهی اتّحاد و اتّفاق می داشتند و عهد و پیمان را محترم میشمردند، سعادت دیدار ما به تأخیر نمی افتاد و زودتر به سعادت دیدار ما نائل می شدند.

23 پیروان نادان

قَدْ آذانا جُهَلاءُ الشّیعَهِ وَ حُمَقاؤُهُمْ، وَ مَنْ دینُهُ جَناحُ الْبَعُوضَهِ أَرْجَحُ مِنْهُ.

حضرت مهدی (علیه السلام) به محمّد بن علی بن هلال کرخی فرموده اند: نادانان و کمخردان شیعه و کسانی که بال پشه از دینداری آنان محکمتر است، ما را آزردند.

24 بیزاری از غالیان

أَنَا بَریءٌ إِلَیاللّهِ وَ إِلیرَسُولِهِ مِمَّنْ یقُولُ إِنّا نَعْلَمُ الْغَیبَ وَ نُشارِکهُ فیمُلْکهِ أَوْ یحِلُّنا مَحَلاًّ سِوَی الَْمحَلِّ الَّذی رَضِیهُ اللّهُ لَنا.

من از افرادی که می گویند: ما اهل بیت [مستقلاًّ از پیش خود و بدون دریافت از جانب خداوند] غیب میدانیم و در سلطنت و آفرینش موجودات با خدا شریکیم، یا ما را از مقامی که خداوند برای ما پسندیده بالاتر می برند، نزد خدا و رسولش، بیزاری می جویم.

25 سجده شکر

سَجْدَهُ الشُّکرِ مِنْ أَلْزَمِ السُّنَنِ وَ أَوْجَبِها.

سجده شکر از لازمترین و واجبترین مستحبّات است.

26 فضیلت تعقیبات نماز

إِنَّ فَضْلَ الدُّعاءِ وَ التَّسْبیحِ بَعْدَ الْفَرائِضِ عَلَی الدُّعاءِ بِعَقیبِ النَّوافِلِ کفَضْلِ الْفَرائِضِ عَلَی النَّوافِلِ.

فضیلت دعا و تسبیح بعد از نمازهای واجب در مقایسه با دعا و تسبیح پس از نمازهای مستحبی، مانند فضیلت واجبات بر مستحبّات است.

27 سجده، مخصوص خداست

فَأَمّا السُّجُودُ عَلَی الْقَبْرِ فَلا یجُوزُ.

سجده بر قبر جایز نیست.

28 راهاندازی کار مردم

أَرْخِصْ نَفْسَک وَ اجْعَلْ مَجْلِسَک فِی الدِّهْلیزِ وَ اقْضِ حَوائِجَ النّاسِ.

خودت را [برای خدمت] در اختیار مردم بگذار، و محلّ نشستن خویش را درِ ورودی خانه قرار بده، و حوائج مردم را برآور.

29 امنیت بخش زمین

إِنّی أَمانٌ لاَِهْلِ الاَْرْضِ کما أَنَّ النُّجُومَ أَمانٌ لاَِهْلِ السَّماءِ.

وجود من برای اهل زمین، سبب امان و آسایش است، همچنان که ستارگان سبب امان آسمانند.

30 رجوع به راویان حدیث

وَ أَمَّا الْحَوادِثُ الْواقِعَهُ فَارْجِعُوا فیها إِلی رُواهِ حَدیثِنا فَإِنَّهُمْ حُجَّتی عَلَیکم وَ أَنَا حُجَّهُاللّهِ عَلَیهِمْ.

در پیشامدهای مهمّ اجتماعی به راویان حدیث ما مراجعه کنید، زیرا که آنان حجّت من بر شما هستند و من هم حجّت خدا بر آنان هستم.

31 مطاع، نه مطیع کسی

إِنَّهُ لَمْ یکنْ أَحَدٌ مِنْ آبایی إِلاّ و قد وَقَعَتْ فی عُنُقِهِ بَیعَهٌ لِطاغِیهِ زَمانِهِ وَ إِنّی أَخْرُجُ حینَ أَخْرُجُ وَ لا بَیعَهَ لاَِحَد مِنَ الطَّواغیتِ فی عُنُقی.

هریک از پدرانم بیعت یکی از طاغوتهای زمان به گردنشان بود، ولی من در حالی قیام خواهم کرد که بیعت هیچ طاغوتی به گردنم نباشد.

32 آفتاب پشت ابر

وَ أَمّا وَجْهُ الاِْنْتِفاعِ بی فی غَیبَتی فَکالاِْنْتِفاعِ بِالشَّمْسِ إِذا غَیبَها عَنِ الاَْبْصارِ السَّحابُ.

کیفیت بهرهوری از من در دوران غیبت، مانند کیفیت بهرهوری از آفتاب است هنگامی که ابر آن را از چشمها پنهان سازد.

33 سبقت اراده خدا بر همه چیز

وَ لکنَّ اَقْدارَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ لاتُغالَبُ، وَ إِرادَتُهُ لاتُرَدُّ، وَ تَوْفیقُهُ لایسْبَقُبه راستی که مقدّرات خداوند متعال، مغلوب نشود و اراده الهی مردود نگردد و چیزی بر توفیق او پیشی نگیرد.

34 علّت اصلی غیبت امام (علیه السلام)

وَ أَمّا عِلَّهُ ما وَقَعَ مِنَ الْغَیبَهِ، فَإِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ قالَ: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَلَکمْ تَسُؤْکمْ.» امّا علّت و فلسفه آنچه از دوران غیبت اتّفاق افتاده [که درک آن برای شما سنگین است] آن است که خداوند در قرآن فرموده: «ای مؤمنان از چیزهایی نپرسید که اگر آشکارتان شود، بدتان آید».

35 آگاهیهای امام (علیه السلام)

إِنّا یحیطُ عِلْمُنا بِأَنْبائِکمْ، وَ لا یعْزُبُ عَنّا شَیءٌ مِنْ أَخْبارِکمْ.

علم و دانش ما به خبرهای شما احاطه دارد و چیزی از اخبار شما بر ما پوشیده نمی ماند.

36 دعای فراوان

أَکثِرُو الدُّعاءَ بِتَعْجیلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذلِک فَرَجُکمْ.

برای تعجیل فَرَج زیاد دعا کنید، زیرا همین دعا کردن، فَرَج و گشایش شماست.

37 سؤال نامطلوب

فَأَغْلِقُوا أَبْوابَ السُّؤالِ عَمّا لا یعْنیکمْ.

درهای سؤال را از آنچه که مطلوب شما نیست ببندید.

38 آخرین اوصیا

أَنَا خاتَمُ الأَوْصِیاءِ وَ بی یدْفَعُ اللّهُ الْبَلاءَ عَنْ أَهْلی وَ شیعَتی.

من آخرین نفر از اوصیا هستم، خداوند به وسیله من بلا را از خانواده و شیعیانم برطرف میگرداند.

39 حجّت خدا در زمین

إَنَّ الاَْرْضَ لا تَخْلُوا مِنْ حُجَّه إِمّا ظاهِرًا وَ إِمّا مَغْمُورًا.

زمین خالی از حجّت خدا نیست، یا آشکار است و یا نهان.

40 علمدار هدایت در هر زمان

کلَّما غابَ عَلَمٌ بَدا عَلَمٌ، وَ إِذا أَفَلَ نَجْمٌ طَلَعَ نَجْمٌ.

هر گاه عَلَم و نشانه ای پنهان شود، عَلَم دیگری آشکار گردد، و هر زمان که ستارهای افول کند، ستارهای دیگر طلوع نماید.